Ιμμάνουελ Βάλερσταϊν (1930-2019)

ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΥ ΚΑΚΟΥΡΙΩΤΗ

Στις 31 Αυγούστου πέθανε ο Ιμμάνουελ Βάλερσταϊν, ιστορικός κοινωνιολόγος και ένας από τους σημαντικότερους στοχαστές του 20ού αιώνα. Γεννημένος το 1930 στη Ν. Υόρκη, σπούδασε στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια, όπου και δίδαξε μέχρι το 1971, για να περάσει στη συνέχεια στο Πανεπιστήμιο Μακγκίλ και στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Ν. Υόρκης, ενώ παράλληλα, μέχρι το 2005, ήταν επικεφαλής του Κέντρου Φερνάν Μπρωντέλ για τη Μελέτη των Οικονομιών, των Ιστορικών Συστημάτων και των Πολιτισμών.

Από νεαρή ηλικία γοητεύτηκε από τον αντιαποικιακό αγώνα, αρχικά της Ινδίας και στη συνέχεια της Αφρικής, στη διαδικασία αποαποικιοποίησης της οποίας θα στρέψει το ερευνητικό ενδιαφέρον του για πολλά χρόνια, μέχρι το 1974, οπότε και εκδίδει τον πρώτο τόμο του magnum opus του, Το νεωτερικό κοσμοσύστημα (The Modern World-System), Η καπιταλιστική γεωργία και οι απαρχές της ευρωπαϊκής κοσμοοικονομίας κατά τον 16ο αι. Το έργο του αυτό, το οποίο θα παραμείνει ανολοκλήρωτο, καθώς στους τέσσερις έως τώρα τόμους του καλύπτει την περίοδο μέχρι το 1914, σηματοδοτεί την ερευνητική του στροφή προς την ανάλυση των κοσμοσυστημάτων, μέσα από την οποία προτείνει μια διαφορετική ερμηνεία των καταβολών του καπιταλισμού.

Στον πρόλογο αυτού του τέταρτου τόμου (Ο θρίαμβος του κεντρώου φιλελευθερισμού, 1789-1914), που κυκλοφόρησε το 2011, ο Βάλερσταϊν περιέγραφε ως εξής το περαιτέρω ερευνητικό του σχέδιο: «Αν ο 5ος τόμος, όπως τον προγραμματίζω σήμερα (κάτι όμως που ίσως αλλάξει κατά τη διάρκεια της συγγραφής) καλύψει την περίοδο από το 1873 έως το 1968/1989, θα πρέπει να υπάρξει, αν ζήσω μέχρι τότε, ένας 6ος τόμος, που θα έχει για θέμα του τη δομική κρίση της καπιταλιστικής κοσμοοικονομίας και θα ξεκινά από το 1945/1968 και θα φτάνει κάπου στα μέσα του 21ου αιώνα –ας πούμε στο 2050. Τότε, όπως πιστεύω, θα βρισκόμαστε σε μια τελείως καινούργια κατάσταση. Το νεωτερικό κοσμοσύστημα θα έχει φτάσει στο οριστικό του τέλος, δίνοντας τη θέση του σε διάδοχο ή διαδόχους που σήμερα δεν γνωρίζουμε, και δεν είμαστε σε θέση να γνωρίσουμε, τα χαρακτηριστικά των οποίων δεν μπορούμε ακόμα να σκιαγραφήσουμε».

Από τα βιβλία του, στα ελληνικά κυκλοφορούν: Αντισυστημικά κινήματα χθες και σήμερα (Κουκκίδα, 2016), Σύγκρουση πολιτισμών; (Θύραθεν, 2011), Ευρωπαϊκός οικουμενισμός (Θύραθεν, 2010), Για να καταλάβουμε τον κόσμο μας (Θύραθεν, 2009), Ουτοπιστική ή αλλιώς ιστορικές επιλογές για τον 21ο αιώνα (Κέδρος, 2007), Η παρακμή της αμερικανικής ισχύος (Εξάντας, 2005), Μετά τον φιλελευθερισμό (Ηλέκτρα, 2004) και Ιστορικός καπιταλισμός (Θεμέλιο, 1987). Κεφάλαια και άρθρα του περιλαμβάνονται στους συλλογικούς τόμους: Η παρακμή του φιλελευθερισμού (Μεταμεσονύκτιες Εκδόσεις, 2019), Φυλή, έθνος, τάξη (Νήσος, 2017), Η απραγματοποίητη δημοκρατία (Futura, 2010) και Κοινωνιολογική θεωρία της ανάπτυξης (Νήσος, 1999).

Ο Βάλερσταϊν, στον ιστότοπο που διατηρούσε (www.iwallerstein.com), δημοσίευε, εκτός των άλλων κειμένων του, σχόλια για την παγκόσμια επικαιρότητα, κάθε δεκαπενθήμερο, ανελλιπώς από το 1998 μέχρι σήμερα. Δύο μήνες πριν τον θάνατό του, την 1η Ιουλίου, δημοσίευσε το 500ό σχόλιο, που είχε αποφασίσει πως θα ήταν το τελευταίο, με τίτλο: «Είναι ένα τέλος· είναι μια αρχή». Από τα σχόλιά του αυτά, στη συνέχεια μεταφράζουμε και δημοσιεύουμε το υπ’ αρ. 491, που αναρτήθηκε στις 15 Φεβρουαρίου 2019.

Διονύσης Καβαλλιεράτος, Philosophers forming a human pyramid, 2014, εφυαλλωμένο κεραμικό, μπρούντζος,
χαλκός, 120 x 160 x 40 εκ.  Φωτ. Boris Kirpotin