Η μεταμυθοπλασία

ως αφηγηματικός τρόπος και κριτική του μεταμοντερνισμού

Επιμέλεια Κώστας Βούλγαρης

Εκδόσεις Βιβλιόραμα

Πρόλογος

«Η μεταμυθοπλασία εντάσσεται στη μετανεωτερική συνθήκη, αν και υπάρχει πριν από αυτήν».

Αυτό μας λέει το πρώτο από τα κείμενα του τόμου, δηλώνοντας την ιστορικότητα μιας αφηγηματικής τεχνικής, η οποία στις μέρες μας γενικεύεται ως πρακτική, ενώ ταυτόχρονα αναδεικνύεται σε αισθητικό και ευρύτερο πρόταγμα.

Τι είναι όμως η μεταμυθοπλασία;

«Είναι συγχρόνως καλλιτεχνικό ρεύμα αλλά και τρόπος προσέγγισης της ιστορίας, μιας ιστορίας που δεν περιορίζεται στο καλλιτεχνικό πεδίο. Θα μπορούσαμε να την παρομοιάσουμε με την έννοια της φουκωικής ασυνέχειας: “εργαλείο και συνάμα αντικείμενο έρευνας”».

Πώς την προσεγγίζει, συγκεκριμένα, η συζήτηση που διεξάγεται σ’ αυτές εδώ τις σελίδες;

«Ο όρος μεταμυθοπλασία αφορά εξίσου το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της μυθοπλασίας, σε μια κίνηση παλινδρομική, από τη γλώσσα της κλασικής μυθοπλασίας στη μετα-γλώσσα της, δηλαδή στη διαρκή ρήξη και επαναδόμηση της μυθοπλαστικής γλώσσας, έξω και πέρα από το αφηγηματικό συνεχές, καθώς και την ψευδαίσθηση αυτού του συνεχούς».

Ποια είναι όμως η αιτία, για αυτόν τον γενικευμένο, νέο τροπισμό τών αφηγηματικών τεχνικών; Και μάλιστα, όχι μόνο των αφηγηματικών τεχνικών της λογοτεχνίας, και εν γένει της τέχνης, αλλά και της ιστορίας, ακόμα και του πολιτικού λόγου; Τι ακριβώς έχει συμβεί;

Μα, ακριβώς το γεγονός πως βρισκόμαστε μετά το τέλος της μακράς περιόδου της «χαρούμενης νεωτερικότητας». Ήτοι, η διαπίστωση πως ό,τι ονομάστηκε μοντερνισμός, στην εποχή της ακμής του, τώρα βρίσκεται στη μακρά φάση της κρίσης του. Έτσι, όπως μας λέει ένα άλλο κείμενο του τόμου:

«Μείζων συμβολή της “μεταμυθοπλασίας” είναι ότι έννοιες-φετίχ της Δυτικής νεωτερικότητας, όπως η “πρωτοτυπία”, η “αυθεντικότητα”, και η ίδια η “δημιουργία”, χρειάζονται ριζική αναθεώρηση».

Άλλωστε, με βάση αυτήν την παραδοχή, σε αυτό ακριβώς το έδαφος, αναπτύσσεται κατά τις τελευταίες δεκαετίες όλη η συζήτηση, και κυρίως η αναζήτηση του «μετά». Και, σε σχέση με αυτό το σημείο αναφοράς, που συνοψίζεται από το «μετά», αναφύεται μια πληθώρα στάσεων. Από τον επισπεύσαντα, «αβαθή» μεταμοντερνισμό, που δήλωνε αυτάρεσκα, και με τυπικά μοντερνιστικό τρόπο, πως αυτός είναι η επόμενη μεγάλη αφήγηση (ως η αφήγηση του τέλους των μεγάλων αφηγήσεων), μέχρι τις κριτικές στάσεις που αναπτύσσονται στο έδαφος της μεταμοντέρνας συνθήκης, με γνώση της κυριαρχίας της, των δεδομένων της, αλλά και της γλώσσας της και των εργαλείων της.

Κριτικές στάσεις οι οποίες αρνούνται τη μακαριότητα του καθεστωτικού μοντερνισμού, που ακόμα επιβιώνει μέσα στην κοινωνική αδράνεια, αλλά ταυτόχρονα αρνούνται και αντιπαλεύουν τις βεβαιότητες της κυρίαρχης, και επίσης καθεστωτικής εκδοχής του μεταμοντερνισμού, που ταυτίζεται με τη μαζική κουλτούρα και ιδεολογία.

«Θα μπορούσε να πει κανείς ότι η μεταμυθοπλασία είναι το καλλιτεχνικό αντίθετο της σύγχρονης εξουσίας, η έσχατη απάντηση σε αυτήν· αντιπαρατίθεται στην τυποποίηση και συναντά την ιστορία, το απονενοημένο ρίσκο της επίγνωσης».

Μα τέτοια κριτική στάση εμπεδώνει η μεταμυθοπλασία, ιδιαίτερα η εκδοχή της που αποτυπώνεται στη νεοελληνική πεζογραφία. Όπως ακριβώς το θέτει ένα άλλο κείμενο του βιβλίου:

«Η χρήση της ιστορίας, η παρέμβαση σε αυτήν, αποτελεί τον κατεξοχήν τρόπο υπονόμευσης της κυρίαρχης μεταμοντερνιστικής αφήγησης. Η μεταμυθοπλασία δεν είναι μόνον ο στοχασμός περί ιστορίας, αλλά και  η λογοτεχνία της ιστορίας».

Το τελευταίο κείμενο του τόμου περιγράφει τη διαδικασία μιας τέτοιας απάντησης, επί του μείζονος ιστορικού αιτούμενου των καιρών:

«Έχουμε κάθε λόγο να εικάσουμε ότι οι άνθρωποι από τα πνευματικά υλικά που θα βρουν μπροστά τους  θα δημιουργήσουν και πάλι μια κοσμοεικόνα που θα ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις των καιρών. Υπ’ αυτήν την έννοια, η ρήση του Μαρξ στον πρόλογο του Κεφαλαίου, «για σένα μιλά ο μύθος», αποκτά μια συναρπαστική επικαιρότητα στο πρόταγμα της μεταμυθοπλασίας. Σ’ αυτήν τη συνάφεια, θα ήταν συνεπές με το πνεύμα της εποχής, να θυμηθούμε τα λόγια του Πάρσιφαλ: το χέρι αυτό που άνοιξε την πληγή οφείλει και να τη γιατρέψει».

Τα περισσότερα από τα κείμενα του τόμου περιελήφθησαν στο αφιέρωμα των «Αναγνώσεων» της κυριακάτικης Αυγής, που διήρκεσε πέντε εβδομάδες (1-29 Απριλίου 2018) και είχε τη μορφή διαλόγου, κειμένων διαφορετικής αφετηρίας και στόχευσης.

Όσον αφορά την επιμέλεια, διατηρήθηκαν, στο μέτρο του δυνατού, οι ορθογραφικές, μεταφραστικές, ακόμα και μορφολογικές επιλογές του κάθε συγγραφέα.

Κώστας Βούλγαρης

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Πρόλογος

ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΡΟΖΑΝΗΣ, Το «μετά» της μεταμυθοπλασίας

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΚΩΣΤΙΟΥ, Με τον τρόπο της μεταμυθοπλασίας

ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΑΡΣΕΝΙΟΥ, Η μεταμυθοπλασία ως κριτική του μεταμοντερνισμού

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΥΡΙΑΚΟΣ, Ελληνικός κινηματογράφος και μετα-μυθοπλασία

ΝΙΚΟΣ ΜΑΥΡΕΛΟΣ, Η πρώιμη νεοελληνική μεταμυθοπλασία

ΛΙΑΝΑ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΥ, Το εμφύλιο σώμα της μεταμυθοπλασίας

ΤΖΙΝΑ ΠΟΛΙΤΗ, Η μεταμυθοπλασία σε αμηχανία;

ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ, Μεταμυθοπλασία και μουσική

ΠΕΤΡΟΣ ΠΟΛΥΜΕΝΗΣ, Στην εποχή του «μετά»

ΓΕΩΡΓΙΑ ΛΑΔΟΓΙΑΝΝΗ, Η μεταμυθοπλασία ως κριτική ερμηνεία

ΘΑΝΑΣΗΣ ΒΑΛΤΙΝΟΣ, Ουροβόρος Όφις

ΕΥΗ ΠΡΟΥΣΑΛΗ, Η μεταμυθοπλασία στο θέατρο

ΕΙΡΗΝΗ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΥ, Μεταμυθοπλασία και Μεταϊστορία

ΠΑΝΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ, Αεικίνητος μοντερνισμός

ΑΝΤΩΝΗΣ ΛΙΑΚΟΣ, Ιστορία και μυθοπλασία

ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ, Λίγες σκέψεις για τη μεταμυθοπλασία και «το πραγματικό»

ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΖΙΡΤΖΙΛΑΚΗΣ, Στο εργαστήριο του Αγίου Ιερώνυμου

ΑΝΝΑ ΑΦΕΝΤΟΥΛΙΔΟΥ, «Κρίσιμα» μεταμυθοπλαστικά έκδοχα

ΑΛΕΞΗΣ ΖΗΡΑΣ, Οι συμβολικές αναπαραστάσεις και οι διαρρέουσες μυθοπλασίες

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΧΡΙΜΑΝΗΣ, Σύγχρονη αμερικανική μεταμυθοπλασία

ΠΕΤΡΟΣ-ΙΩΣΗΦ ΣΤΑΝΓΚΑΝΕΛΛΗΣ, Μεταμυθοπλασία και Ιστορία

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΑΓΓΕΛΑΤΟΣ, Στον λαβύρινθο των μεταλήψεων

ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΕΡΤΙΚΑΣ, Για σένα μιλά ο μύθος...

Επίμετρο

ΧΟΡΧΕ ΛΟΥΪΣ ΜΠΟΡΧΕΣ, Η αναζήτηση του Αβερρόη

Οι συγγραφείς του τόμου