Ωδή στην Ελευθερία

ΤΗΣ ΒΕΡΑΣ ΠΑΥΛΟΥ

ΔΑΝΑΪΔΕΣ του Ανδρέα Κάλβου (1813), σκηνοθεσία Νατάσα Τριανταφύλλη, Μικρό θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου

Αλέκος Φασιανός, Ο αστρολόγος,
ακρυλικό σε χαρτί, 53 x 25 εκ. 

Η θάλασσα στο λυκόφως της μέρας γινόταν ένα γυαλιστερό ασημί που δεν ξεχώριζε από το βάθος του ουρανού. Λίγο ακόμη και θα εμφανιζόταν η βάρκα που θα διέσχιζε τον Αχέροντα. Στροφή δεξιά και εισερχόμαστε στο αρχαίο μονοπάτι με τις πορτοκαλιές που οδηγεί στο μικρό Θέατρο της Αρχαίας Επιδαύρου. Οι περιπατητές σχηματίζουν μια μεγάλη πομπή. Φτάνοντας στην μικρή χωμάτινη πλαγιά της εισόδου ατενίζουμε τη νέα σελήνη. Υπόσχεση ζωής και νέας αρχής.

Στην είσοδο του θεάτρου μας υποδέχεται η Υπερμνήστρα. Περνώντας δίπλα της μας απευθύνει τη φράση: "Κάποτε το θέατρο βρισκόταν στο βυθό της θάλασσας". Τα βαθιά γαλάζια μάτια της μας ταξιδεύουν σε αυτό το βυθό, ορόσημο ανάμεσα στο εδώ/αλλού. Ανεβαίνουμε τελετουργικά τα σκαλιά και καθόμαστε. Η ζέστη του καύσωνα αποπνικτική. Τα φώτα που ανάβουν σταδιακά στο βουνό και η ολοένα και πιο φωτεινή σελήνη μας δροσίζουν. Οι λέξεις δε του Ανδρέα Κάλβου με την ποιητική εκδοχή που δίνουν στο αρχαίο δράμα μας αποζημιώνουν από την πρώτη στιγμή. Το ιταλόφωνο κείμενο που έμεινε στην αφάνεια για πάνω από 150 χρόνια αναδύεται εδώ ανάμεσα σε θάλασσα και βουνό σε μία στιγμή που το χρειαζόμαστε ατομικά και κοινωνικά περισσότερο παρά ποτέ. Η μαγευτική μουσική της Monica ανοίγει την τελετουργία με τη φωνή της υψίφωνου Άρτεμις Μπόγρη και τους υπέρτιτλους σε αγγλικά, ελληνικά. Η εισαγωγή γίνεται με τα ιστορικά στοιχεία αλλά και τον έρωτα να κυριαρχεί ποιητικά. Σύντομα περνάμε στις συγκρούσεις, στον πόλεμο, στον επικείμενο θάνατο.

Στο Αργος, ο Δαναός αναγκάζεται να παντρέψει τις πενήντα κόρες του με τους γιους του αδελφού του Αίγυπτου. Όμως για να μη του πάρουν το βασίλειο, σκοτώνοντάς τον, όπως του αποκάλυψε ένας χρησμός του Μαντείου, ζητά από τις κόρες του να σκοτώσουν τους άντρες τους την πρώτη νύχτα του γάμου. Μία και μοναδική, η Υπερμνήστρα έρχεται σε σύγκρουση μεταξύ της πατρικής εντολής που έχει να κάνει και με τον κοινωνικό δεσμό, ο Δαναός βασιλεύει, και της αγάπης της για τον Λυγκέα. Οι σκηνές που αποτυπώνουν το δίλημμά της, την εσωτερική και εξωτερική σύγκρουση, εξαιρετικές. Η γλυκιά αγκαλιά του αγαπημένου, η νυχτερινή υπόσχεση και από την άλλη πλευρά ο πατέρας να την παρακαλεί να της δώσει τις βελόνες για να τον σκοτώσει. Εκείνη παρακαλεί τον αγαπημένο της να φύγει, ώστε να μην αναγκαστεί να τον θανατώσει. Εκείνος επιμένει. Ο Έρωτας, ορμή ζωής, κερδίζει την σύγκρουση με το Θάνατο, ορμή καταστροφής.

Η Υπερμνήστρα υποκύπτει στον έρωτά της και στον αγαπημένο άνδρα. Στην τελική σκηνή ο Δαναός, η Υπερμνήστρα και ο Λυγκέας ζωντανοί θυμίζουν ότι ο "φόνος" του πατέρα είναι συμβολικός. Η σχέση της γυναίκας με τον πατέρα, το Οιδιπόδειο και την γενεαλογία επιλύεται υπέρ της ζωής, του έρωτα και της εξόδου από τις οικογενειακές και κοινωνικές επιταγές. Αψηφώντας την εντολή του πατέρα, η Υπερμνήστρα τον "σκοτώνει" σε ένα επίπεδο μεταφορικό, στο πεδίο που εκδραματίζεται στο θέατρο, στα όνειρα, στην ψυχανάλυση αλλά και με την απόφαση μέσα στην ίδια την ζωή. Η πράξη αυτή σηματοδοτεί ένα προχώρημα που δεν είναι μόνο προσωπικό αλλά τροποποιεί την σύσταση και την δομή του ίδιου του κοινωνικού δεσμού ανατρέποντας τα δεδομένα της "μοίρας" όπως εκφράζεται μέσα από μαντεία και χρησμούς. Ο Πατέρας έτσι κι αλλιώς θα πεθάνει κάποια στιγμή και δεν χρειάζεται να ανατραπεί η σειρά των γενεών… Χειροκροτούμε όρθιοι νοιώθοντας βαθιά μέσα μας την κάθαρση.

Σε αντίθεση με τον "ηρωισμό" της Αντιγόνης με την οποία γαλουχήθηκαν γενιές στην Ελλάδα και όχι μόνο, η οποία κατά τον Γάλλο ψυχαναλυτή Patrick Guyomard, μελετητή σε βάθος της λακανικής προσέγγισης, επιλέγει τελικά να παραμείνει εντός του οικογενειακού δεσμού, "θαμμένη" ζωντανή, επαναλαμβάνοντας την "απόλαυση ενός τραγικού πεπρωμένου" , η Δαναΐδα Υπερμνήστρα, απογειωμένη μέσα από την ποίηση του Ανδρέα Κάλβου, κάνει την Υπέρ-βαση απέναντι στο Υπερ-βολικό και θανατηφόρο αίτημα του πατέρα της και αποκολλάται από το οικογενειακό, διαγενεαλογικό σώμα, από αυτό που της ήταν "γραφτό" να γίνει ως επανάληψη ενός αδήριτου πεπρωμένου, ανοίγοντας στο τέλος της παράστασης, όπως γίνεται και στο τέλος της ανάλυσης, μία νέα δυνατότητα υπέρ της ζωής, του σχετίζεσθαι και της δραστικής, σε βάθος, αλλαγής.