Η προφητεία του Leonard Cohen

ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΑΧΡΙΜΑΝΗ

Η μοίρα το έφερε, μία μόλις μέρα μετά την εκλογή του Donald Trump ως προέδρου των ΗΠΑ, να μάθουμε άλλη μια δυσάρεστη είδηση, διαφορετικής τάξης: το θάνατο του Leonard Cohen, στα 82 του χρόνια. Η απρόσμενη, εκδικητική είσοδος της ιστορίας στην κεντρική πολιτική σκηνή του δυτικού κόσμου, μετά από μια μακρόχρονη διάρκεια ψεδαισθήσεων περι αόρατης χείρας, τεχνοκρατίας και αυτοματοποιημένης διακυβέρνησης, σε χρονική σύμπτωση με το τέλος του πιο ιδιόμορφου ίσως μεγάλου τραγουδοποιού των τελευταίων δεκαετιών, τα «ερωτικά» τραγούδια του οποίου έφεραν πάντα δύο βαθιά στίγματα: της ιστορίας και του θανάτου.

Ήταν αρχές τις δεκαετίας του ’90, πρώιμη εφηβεία για εμένα, όταν πρωτοήρθα σε επαφή με τη μουσική του Cohen. Λίγο μετά το ’89, με με μια γενικευμένη αμηχανία στην ευρωπαϊκή αριστερά, αλλά και ένα θριαμβευτικό κλίμα στην αγγλοσαξονική πλευρά του μέχρι πρότινος «ελεύθερου κόσμου». Τέλος της ιστορίας, πολιτικό consensus, κοινωνία της γνώσης και των μετόχων. Καλπάζων φιλελευθερισμός, οικονομικός και πολιτισμικός, ανοιχτοί ορίζοντες, πολεμικές παρεμβάσεις υπό το πρόσχημα του εκδημοκρατισμού και μόνο. Και οι πρώην χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού να πρωτοπορούν στην επικύρωση της νέας πραγματικότητας: Γιέλτσιν, χλιδάτοι ολιγάρχες, ο Γκορμπατσώφ στην τελευταία διαφήμιση της Pizza Hut.  Παράλληλα: μαζική κουλτούρα, κατανάλωση και διασκέδαση, με όλο αυτό το πνεύμα να εισβάλλει στην καθημερινότητά μας με τραγούδια-επιτυχίες όπως το “Wind of Change” των Scorpions και το “Freedom” του George Michael με παρέλαση μισής ντουζίνας τοπ μόντελ στο βίντεο κλιπ.

Λίγο αργότερα, κυκλοφορεί το νέο άλμπουμ του Leonard Cohen με τίτλο “The Future” (1992). Από το ομόνυμο κομμάτι:

Give me back the Berlin wall / give me Stalin and St Paul / I've seen the future, brother: / it is murder./ Things are going to slide, slide in all directions /

Won't be nothing / Nothing you can measure anymore / The blizzard, the blizzard of the world / has crossed the threshold / and it has overturned / the order of the soul

Τοπίο Αποκάλυψης. Ο Στάλιν και ο Απόστολος Παύλος αναπολούνται νοσταλγικά, ως αρχέτυπα της αυταρχικής πολιτικής εξουσίας, που υποσχόταν όμως την λύτρωση. Το  μέλλον, φονικό. Τα πάντα διαφεύγουν, τίποτε το μετρήσιμο πια. Και ο κόσμος μια χιονοστιβάδα που ξεπέρασε ένα κρίσιμο κατώφλι και έχει αναταράξει κάθε ψυχική ισορροπία.

Και παρακάτω:                        

here'll be the breaking of the ancient / western code / Your private life will suddenly explode / There'll be phantoms / There'll be fires on the road / and the white man dancing

Ο αρχαίος κώδικας του δυτικού πολιτισμού θα σπάσει, η ιδιωτική ζωή θα αποσυντεθεί, φάσματα και εικόνες παντού, φωτιές στο δρόμο της προόδου, καταστροφή, και ένας λευκός άνδρας να χορεύει στα αποκαϊδια.

Και η εικόνα συμπληρώνεται από ένα άλλο τραγούδι στο ίδιο άλμπουμ με τίτλο “Democracy”:

It's coming to America first, / the cradle of the best and of the worst. / It's here they got the range / and the machinery for change / and it's here they got the spiritual thirst.

Η Αμερική, λίκνο των καλύτερων από τους χειρότερους, στην πρώτη γραμμή της τεχνικής εξέλιξης, πρωτοπορεί. Σε τι; Στη «δημοκρατία», όπως την επανορίζει η «πνευματική δίψα» των νέων απόκληρων της φιλελεύθερης αποτύπωσης.

and the white man dancing

Η στιγμή της απώλειας ενός καλλιτέχνη, με τη μουσική του οποίου έχει κανείς δεθεί βιωματικά τόσα χρόνια, δεν είναι η κατάλληλη ώρα για κανενός είδους αποτίμηση, και τα κλισέ των επικηδείων των μέσων έχουν φθαρεί εδώ και πολύ καιρό. Ιδίως στην περίπτωση του Cohen, όπου τίποτε δεν είναι εύκολα προσδιορίσιμο, στο μεταίχμιο μεταξύ καλλιτέχνη και ποπ σταρ, ποιητή και τραγουδοποιού, διασημότητας της μαζικής κουλτούρας και εκκοσμικευμένου αναχωρητή.

Για μερικά πράγματα μπορούμε όμως να είμαστε σίγουροι: ότι δεν έχει κανένα νόημα να στηθεί o Cohen στο βάθρο του μεγάλου ποιητή - δεν ήταν τέτοιος αν και, σε αντίθεση με τον Bob Dylan, έχει αφήσει λογοτεχνικό έργο πέραν των τραγουδιών. Ούτε βέβαια του μεγάλου μουσικού - η μουσική του δεν θα είχε καμία σημασία αν απομομώναμε τον στίχο και την περσόνα. Ακόμη κι ως άξιος συνεχιστής της σπουδαίας αμερικανικής παράδοσης των τραγουδιστών/τραγουδοποιών που υπηρέτησε κυρίως τη δεκαετία του ’70, είναι μεν σημαντικός, τόσο όμως όσο και αρκετοί άλλοι της γενιάς του.

Ίσως να είναι καλύτερο, λοιπόν, να θυμόμαστε, προς το παρόν, τον Cohen ως αυτόν που κατάφερε να καταστήσει μια ιστορία έρωτα στο Άουσβιτς το δημοφιλέστερο τραγούδι για τελετές γάμου (“Dance me to the End of Love”), ως αυτόν που έγραψε ένα από τα μεγαλύτερα χιτ της δεκαετίας του ’80, κάνοντας διαυγή τη συνάφεια έρωτα, εξουσίας και καλλιτεχνικής δημιουργίας («First we take Manhattan»), ως αυτόν που τραγούδησε για τις ερωτικές σχέσεις, όπως διαμορφώνονται στη σύγχρονη κουλτούρα της νυχτερινής διασκέδασης υπό το πρίσμα μιας μηδενιστικής εσχατολογίας (“Closing Time”). Και, ευρύτερα, ας τον θυμόμαστε, για την ώρα, ως τον καλλιτέχνη που, προσεταιριζόμενος την ποπ κουλτούρα, κατέστησε ορατό τον πιο μύχιο, σκοτεινό πυρήνα της. Αυτόν που, λειτουργώντας εκ των έσω, φώτισε με τόση διαύγεια τη δυστοπική ποπ δημοκρατία που έμελλε να συναντήσουμε απροετοίμαστοι στην ύστερη μετά-το-’89 εποχή.