Ο Επίτιμος και το παράδοξο

Της Αντιγόνης Κατσαδήμα*

ΓΚΡΑΧΑΜ ΓΚΡΗΝ, Ο επίτιμος πρόξενος, μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης, εκδόσεις Πόλις, σελ, 400

Το βιβλίο πραγματεύεται την ιστορία του επίτιμου πρόξενου Τσάρλι Φόρτναμ, υπό το καθεστώς απαγωγής του στην Αργεντινή, εξαιτίας ενός λάθους. Αυτός ο πρόξενος, που δεν είναι ο αμερικανός πρέσβης, στον οποίο στόχευαν, έχει περισσότερο κοσμικό παρά πολιτικό ρόλο, ώστε να γίνεται ένας μόνιμος μπελάς για τους απαγωγείς του, από την αρχή έως το τέλος της πλοκής. Το χιούμορ και το ύφος του συγγραφέα θυμίζουν τη ρήση του Βολταίρου, ότι το επίθετο καταργεί το ουσιαστικό. Για τους εξοικειωμένους αναγνώστες του Γκρην, είναι δεδομένο ότι ο συγγραφέας επιτίθεται άμεσα στην φερεγγυότητα της πολιτικής και της διπλωματίας.
Μελετώντας από κοντά την ιστορία του προδιαγεγραμμένου εγκλήματος ο Γκρην, με οξύνοια δεν προτείνει στους αναγνώστες του να μάθουν για τον πρόξενο απευθείας, αλλά διά μέσου του Εδουάρδο Πλαρ, του γιατρού που παρακολουθεί και γνωρίζει τον επίτιμο πρόξενο. Ώστε, είναι εμφανές πως σκοπός του Γκρην είναι να γνωρίσουμε την προσωπικότητα ενός ανθρώπου που ζει με σκιές της παιδικής ηλικίας και διπλή ταυτότητα καταγωγής, δεν ξέρει το τέλος του εξαφανισμένου πατέρα του, μάχεται για το μέλλον του αλλά επιδιώκει συγχρόνως και τη βελτίωση των όρων ζωής τού ευρύτερου κοινωνικού συνόλου. Ο γιατρός είναι το πιο κεντρικό πρόσωπο του μυθιστορήματος, διότι ανήκει σε περισσότερους από έναν κόσμους. Είναι κάπως σαν συνοριοφύλακας του ορθού και του ανορθόδοξου, στο πλαίσιο του ευρύτερου παράδοξου.
Ειδικότερα, ο γιατρός είναι ένας χαρακτήρας με εξαιρετικό ενδιαφέρον, καθώς συγκροτεί μια προσωπικότητα με αντιφάσεις, με αρετές και ελαττώματα, ενώ φαίνεται να είναι εν μέρει και προστάτης της μανίας των απαγωγέων, ως εξισορροπιστής. Είναι το πρόσωπο ενός παραδοσιακού συμβολισμού, στη βάση του οποίου αφήνει αιχμές για τη λειτουργία του κράτους, της πολιτικής και της ζωής εν γένει. Διαπιστώνοντας ότι οι απαγωγείς είναι πρόσωπα που ο γιατρός γνωρίζει και συναναστρέφεται, βλέπουμε πόσο διλημματικός είναι ο ρόλος του, ανάλογος του δυτικού τρόπου ζωής. Δεν είναι τυχαίο, εξάλλου, πως ο γιατρός δεν μπορεί να αγαπήσει, ενώ διακατέχεται από το αίσθημα του δικαίου και τα σύστοιχα διλήμματα, σε σχέση με την ιστορία απαγωγής του πρόξενου. Η διλημματική προσέγγιση του Γκρην, ότι στην πολιτική και στη διπλωματία υπάρχουν γκρίζες ζώνες, καθορίζει το τέλος και τη λύση της υπόθεσης. Στην αποσαφήνιση του τέλους, ο ρόλος του πρόξενου είναι κομβικός, ώστε να παρουσιαστεί περισσότερο από ένα τέλος και μία εκδοχή του.
Διαβάζοντας το βιογραφικό του συγγραφέα (1904-1991), βλέπουμε πως η ζωή του υπήρξε αφορμή και αιτία εγκιβωτισμών των εμπειριών του στη λογοτεχνία. Το ότι ήταν και κριτικός λογοτεχνίας και θεάτρου, το μαρτυρεί και η επεξεργασία των ονείρων και η χρήση τους, προς το τέλος του μυθιστορήματος. Καθώς, σύμφωνα και με τον Ξενοφώντα, «στον ύπνο η ψυχή δείχνει καλύτερα τη θεϊκή της φύση και προβλέπει κάτι από το μέλλον». Ομοίως, στον Γκρην, οι χαρακτήρες στο όνειρο βρίσκουν την πιο ανθρώπινη πλευρά τους, συνδέονται με το απόκρυφο είναι τους και παρουσιάζονται εκ νέου.
Από την αρχή του βιβλίου, η ατμόσφαιρα της Αργεντινής αναβλύζει από τις λεπτομέρειές της -μάτε, ματσίσμο- έως την συνονθυλευματική (δια)πλοκή των χαρακτήρων και των κόσμων, της ποίησης και της θρησκείας. Από την άλλη, ερχόμαστε να αγαπήσουμε και πάλι τους ήρωες του Γκρην, και εδώ, περισσότερο, τον γιατρό με όρους επικούρειας λογικής, στη βάση της οποίας είναι και η ρήση «όσα πράγματα γνωρίζω, το πλήθος τα αποδοκιμάζει, κι όσα το πλήθος επιδοκιμάζει, εγώ δεν τα γνωρίζω καθόλου». Αυτή η μοναξιά της αδυνατότητας της αγάπης του γιατρού, το μετέωρο βήμα του στους αντιφατικούς κόσμους, ώστε με κανέναν να μην ταυτίζεται εξολοκλήρου, θίγει το ζήτημα της διαμελισμένης ψυχής, που έχει τις ρίζες της στην αρχαία τραγωδία και εξακολουθεί να διατρέχει έργα σύγχρονου προβληματισμού.

*Η Αντιγόνη Κατσαδήμα είναι συγγραφέας

Μάρκος Καμπάνης, από την σειρά «365», 2012, ακρυλικό σε ξύλο, 20 x 20 εκ.