Ευαίσθητες ισορροπίες: Αριστερά και Κυπριακό

Του Λάμπρου Φλιτούρη*

ΝΙΚΟΣ ΧΡΙΣΤΟΦΗΣ (επιμ.), Μεταξύ έθνους και τάξης: Αριστερές και Κυπριακό, 1920-1974, εκδόσεις Ψηφίδες, Θεσσαλονίκη, σελ. 376

Μια από τις σημαντικότερες δυσκολίες που είχε να αντιμετωπίσει διαχρονικά η Αριστερά στην Ελλάδα, την Κύπρο αλλά και την Τουρκία υπήρξε η προσπάθεια εξεύρεσης των αναγκαίων ισορροπιών ανάμεσα στον ταξικό αγώνα και την εθνική ένταξη. Προϊόντα της νεωτερικής εποχής, η «κοινωνική τάξη» και το «έθνος» αποτέλεσαν τους άξονες γύρω από τους οποίους συγκροτήθηκαν οι κοινωνικές και πολιτικές δομές στα περισσότερα κράτη και διαμόρφωσαν τις συλλογικές ταυτότητες από τον 19ο αι. ως την αυγή του 21ου αι. Ο «λαός», ως έκφραση σύμπραξης - συμμαχίας των κατώτερων τάξεων απέναντι στην κοινωνική ανισότητα, αποτέλεσε αναπόσπαστο τμήμα του εθνικού συνόλου που απαιτούσε ωστόσο κοινωνική πειθαρχία, αναγνώριση των νέων ιεραρχικών δομών και περιορισμό εκδήλωσης των ταξικών αντιθέσεων προς όφελος ενός αμφιλεγόμενου εθνικού συμφέροντος. Η προσπάθεια, επομένως, εκ μέρους της Αριστεράς να διατηρήσει ανόθευτες τις διεθνιστικές αρχές της και τις στοχεύσεις του ταξικού αγώνα παράλληλα με την ανάγκη να αποδείξει την πατριωτική της ταυτότητα υπήρξε εξαρχής ένα δύσκολο εγχείρημα.

Ο Νίκος Χριστοφής, νέος αλλά δόκιμος ιστορικός (καθηγητής στο κινεζικό Πανεπιστήμιο Shaanxi Normal και επιστημονικός συνεργάτης του Ολλανδικού Ινστιτούτου της Αθήνας) επιμελήθηκε έναν εξαιρετικό τόμο στον οποίο έξι ειδικοί ερευνητές της ελληνικής, κυπριακής και τουρκικής πραγματικότητας καταγράφουν τις μεταμορφώσεις των πολιτικών ταυτοτήτων που γέννησε το δίπολο κοινωνική τάξη/έθνος στο πλαίσιο της Αριστεράς στο ευαίσθητο αυτό τρίγωνο της Ανατολικής Μεσογείου. Τα κείμενα, εκτός του επιμελητή, υπογράφονται από τους Αλέξη Αλέκου, Αχμέτ Τζαβίτ Αν, Σπύρο Σακελλαρόπουλο και Αντώνη Αντωνίου, ενώ ο Νίκος Τριμικλινιώτης έχει συγγράψει ένα κατατοπιστικό επίμετρο.

Σε αντίθεση με τις παραδοσιακές ιστοριογραφικές τάσεις, που αντιμετώπισαν το Κυπριακό ως ένα ζήτημα που αφορούσε κατά κύριο λόγο τις διεθνείς σχέσεις και τη διπλωματία, αλλά και απορρίπτοντας την εθνοκεντρική θεώρηση του προβλήματος, τα άρθρα του τόμου φιλοδοξούν να αναδείξουν τα στοιχεία εκείνα που συνέβαλλαν στη διαμόρφωση μιας αριστερής ματιάς στο Κυπριακό από τη μεσοπολεμική περίοδο ως τις αρχές της δεκαετίας του 1970. Το «εθνικό ζήτημα» αντιμετωπίζεται ως το βασικό πλαίσιο εντός του οποίου η Αριστερά ήταν υποχρεωμένη να αρθρώσει τις κοινωνικές διεκδικήσεις της, να ανταποκριθεί στις προσδοκίες της εργατικής τάξης χωρίς να απωλέσει τη γείωσή της με την κυρίαρχη στάση της πλειοψηφίας του λαού/έθνους. Η μετάβαση, για παράδειγμα, από το δημοφιλές σύνθημα «λέφτερη Κύπρος στη λέφτερη Ελλάδα», της εποχής του Εμφυλίου, στην αποδοχή του αγώνα της ΕΟΚΑ και της προοπτικής της Ένωσης από την ΕΔΑ, ως απαραίτητη προϋπόθεση για την επίλυση τόσο του εθνικού όσο και του ταξικού ζητήματος, αποτελεί ενδεικτικό παράδειγμα της προσαρμοστικότητας του λόγου της Αριστεράς σε όσα υπαγόρευαν οι εκάστοτε κοινωνικές δυναμικές και οι ιστορικές εξελίξεις.

Οι καθόλα τεκμηριωμένες επιστημονικές συμβολές αντιμετωπίζουν με ενάργεια την επίδραση του Κυπριακού Ζητήματος στις διαχρονικές μεταμορφώσεις του κυπριακού εργατικού κινήματος και της κομμουνιστικής Αριστεράς του νησιού, τόσο της τουρκοκυπριακής όσο και της ελληνοκυπριακής πλευράς. Ταυτόχρονα, μελετάται η εξέλιξη των δικοινοτικών σχέσεων και η αναζήτηση μιας ενιαίας αριστερής προοπτικής επίλυσης του ζητήματος την περίοδο της αποικιοκρατίας και του αντιαποικιακού αγώνα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ενσωμάτωση του λόγου περί Ένωσης στα πολιτικά προγράμματα της Αριστεράς στην Ελλάδα και την Κύπρο, η ερμηνεία του εθνικού καθήκοντος από τις ηγεσίες των αριστερών δυνάμεων και η επίδραση που είχαν οι εξελίξεις του διεθνούς περιβάλλοντος στην εκδήλωση διαφορετικών προσεγγίσεων στα καίρια ερωτήματα της Ένωσης, της Ανεξαρτησίας, της μορφής της συμβίωσης των κοινοτήτων και εντέλει στην οργάνωση του ταξικού αγώνα, ειδικά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου. Τέλος, η μελέτη των θέσεων του μαρξιστικού Κόμματος Εργατών Τουρκίας, που νομιμοποιήθηκε μετά το 1960, θέσεις που συνδυάζουν το ζήτημα της πάλης των τάξεων, την αντιαποικιακή και αντιιμπεριαλιστική ρητορική με την εθνική θέαση του Κυπριακού, επιτρέπει έναν γόνιμο προβληματισμό σχετικά με τον ρόλο που είχε το εθνικό στο ταξικό και αντίστροφα και στη σχετικά «άγνωστη», για τους πολλούς, τουρκική πραγματικότητα.

Κλείνοντας την παρούσα σύντομη παρουσίαση οφείλουμε να υπογραμμίσουμε τη σημαντική συνεισφορά στην ενδυνάμωση και ανανέωση της ελληνικής βιβλιογραφίας για την Κύπρο από τις εκδόσεις Ψηφίδες και τους Χρίστο Μάη και Μαρία Κελετζή. Η τόλμη τους να εμπλακούν στον βασανιστικό -αλλά και άκρως γοητευτικό- τομέα των εκδόσεων σε μια περίοδο πολύμορφων δυσκολιών εκ του αποτελέσματος φαίνεται ότι πέτυχε. Η δε κυπρολογική σειρά «Ρότσος» των εκδόσεων, που διευθύνει ο Αντρέας Παναγιώτου, είναι μοναδική στο είδος της και επιτρέπει στο ελληνικό κοινό την επαφή με νέες αναγνώσεις, ενίοτε αντιδημοφιλείς, ενός ζητήματος που, αν και παραμένει ανοιχτό και τραυματικό, έχει πολλές άγνωστες πτυχές που αξίζουν την προσοχή μας.

* Ο Λάμπρος Φλιτούρης διδάσκει ευρωπαϊκή ιστορία στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Raed Yassin, Η Θεατρικότητα Ενός Αναβληθέντος Θανάτου, άποψη εγκατάστασης, φωτ.: Θάνος Καρτσόγλου