Μεταγραφές

Περικλής Πραβήτας, Bankers

Του Παναγιώτη Βούζη*

Ο Thomas Lemke, καθηγητής κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Johann Wolfgang Goethe στη Φραγκφούρτη, είναι ο συγγραφέας της Biopolitik zur Einführung, Εισαγωγής στη Βιοπολιτική. Τα ερευνητικά ενδιαφέροντά του περιλαμβάνουν την κυβερνητικότητα και τις επιπτώσεις των βιοεπιστημών και της βιοτεχνολογίας στο κοινωνικό σώμα. Η σειρά zur Einführung του εκδοτικού οίκου Junius ξεκίνησε το 1978 και απλώνεται προς ολόκληρη εκείνη την περιοχή της σκέψης η οποία βρίσκεται πέρα από τις φυσικές επιστήμες, με βιβλία επικεντρωμένα σε μεμονωμένους συγγραφείς ή σε συγκεκριμένα θεωρητικά πεδία.

Η μετάφραση, γενικότερα, επιλεγμένων τόμων από αυτή τη σειρά θα αναδεικνυόταν ως χρησιμότατη, επειδή στην Ελλάδα η θεωρία και μάλιστα η φιλοσοφία αναπτύσσεται κατευθείαν σε προχωρημένα στάδια χωρίς όμως να υπάρχουν συχνά οι βάσεις, η σχετική δηλαδή προπαιδεία και προεντρύφηση. Η Εισαγωγή του Lemke, ειδικότερα, παρακολουθεί με εξαιρετική διαύγεια τη γενεαλογία της έννοιας της βιοπολιτικής. Επιμένει κυρίως στο έργο των Michel Foucault, Giorgio Agamben, Michael Hardt και Antonio Negri, ενώ προσέχει, σε ικανό βαθμό, τα βιβλία των Agnes Heller και Ferenc Fehér, Anthony Giddens, Didier Fassin, Roberto Esposito, Paul Rabinow, Nikolas Rose, Kaushik Sunder Rajan και Melinda Cooper.

Ο περιορισμένος χώρος επιτρέπει την αναφορά μόνο σε ένα από τα πολλά θετικά στοιχεία της Εισαγωγής: Ο Lemke αποδεικνύεται ξεκάθαρος στο ζήτημα της κυβερνητικότητας. Αυτή η φουκωική έννοια χρησιμοποιήθηκε με την επιδίωξη να απενοχοποιηθεί ο φιλελευθερισμός και μάλιστα ο νεοφιλελευθερισμός. Προβλήθηκε η άποψη πως ο Foucault της τελευταίας περιόδου, περιηγούμενος στο δίκτυο της κυβερνητικότητας, απέκτησε μια θετική στάση προς το φιλελεύθερο δόγμα. Η εμπρόθετη παρερμηνεία της παραπάνω έννοιας συνετέλεσε επίσης στο να εξοβελίζεται από τα κείμενα της πολιτικής θεωρίας η λέξη «εξουσία»: Εάν δεν υφίσταται τίποτα άλλο παρά μια σχεσιακή συνθήκη η οποία δεσμεύει όλους και όλα, τότε αποβαίνει αναχρονιστικό το να κάνεις λόγο για άνωθεν εξουσία. Τα πάντα μετέχουν απλώς της κυβερνητικότητας. Ο Lemke υπενθυμίζει, αντίθετα, ότι η φουκωική κυβερνητικότητα ανταποκρίνεται σε ένα σύνολο τεχνικών της φιλελεύθερης εξουσίας, τόσο για τη διαχείριση των πληθυσμών με τους όρους της πολιτικής οικονομίας όσο και για την ταυτόχρονη παραγωγή υποκειμένων, τα οποία εσωτερικεύουν κανόνες και αντιλήψεις, ώστε αυτή η εξουσία να διατηρείται.

Η μεταγραφή συνιστά λυδία λίθο ενός θεωρητικού κειμένου. Υπάρχουν βέβαια διάφοροι τύποι μεταγραφής: Η διακειμενική ενσωμάτωση του συγκεκριμένου κειμένου μέσα σε ένα άλλο. Ή η υπαγωγή του σε ένα νέο παράδειγμα. Ή η μετάφρασή του. Εδώ όμως ενδιαφέρει το είδος της μεταγραφής το οποίο αφορά στο να καταστεί ένα θεωρητικό κείμενο προσβάσιμο, με σκοπό να μεταφερθεί από τη σφαίρα των εξειδικευμένων αναγνωστών στη σφαίρα ενός ευρύτερου αναγνωστικού κοινού, όπως στην περίπτωση της Εισαγωγής. Αυτή η μεταγραφή αποτελεί ένα σημαντικό κριτήριο αξίας: Όταν η θεωρία αποσπάται από τον ίδιο τον λόγο της και εκτιμάται με βάση το τι μπορεί να δώσει μέσα από έναν ξένο λόγο. Η πράξη της απόσπασης υπονομεύει, παράλληλα, την εξουσία την οποία αντλεί και την οποία αντιπροσωπεύει ένα ορισμένο κείμενο: Καθώς του αφαιρείται το ακαδημαϊκό ύφος και καθώς απομακρύνεται και το ίδιο από το σύνολο των ακαδημαϊκών κειμένων, αντίστοιχα. Εάν, επιπλέον, η μεταφορά στη σφαίρα των μη ειδικών αναγνωστών συνοδεύεται από την κριτική εποπτεία, τότε οι συνθήκες ελέγχου του μεταφερμένου έργου γίνονται ακόμη αυστηρότερες. Στον Lemke όντως η παρουσίαση των κειμένων συνδυάζεται διαρκώς με την κριτική τους η οποία στηρίζεται είτε στη βιβλιογραφία είτε στη δική του προσεκτική εξέταση. Άλλωστε, κριτική στάση συνιστά επίσης η οργάνωση του υλικού του: Η ταξινομία της αρχαιολογίας της βιοπολιτικής και των σύγχρονων εκφάνσεών της.

Σύμφωνα με τον Alain Badiou η έννοια του συμβάντος αναφέρεται στη ριζική μεταβολή στην κατάσταση των πραγμάτων και του λόγου. Μεταβολή πλήρως αποσυνδεδεμένη από το δίκτυο των παραγόντων το οποίο διαμορφώνει τη συγκεκριμένη κατάσταση. Αναφέρεται, δηλαδή, στην εκδήλωση κάποιου μη ενδεχόμενου φαινομένου, που ανατρέπει τα πάντα και επιτρέπει την ανάδυση μιας νέας σκέψης και μιας νέας πρακτικής της συλλογικής χειραφέτησης. Έτσι, μπορεί να οριστεί ως «αντισυμβάν» η συγκυρία του ιδανικού συνδυασμού και της τέλειας κατίσχυσης των παραγόντων οι οποίοι διέπουν μια δεδομένη κατάσταση. Πρόκειται για την εμφάνιση ενός τέρατος. Γιατί, όταν κατισχύουν οι καθοριστικές παράμετροι, τότε ένα σύστημα λαμβάνει την πιο γυμνή, απροσχημάτιστη και ακραία μορφή του. Εάν, συνεπώς, εδώ στο τέλος, χρειάζεται να διατυπωθεί ο βασικότερος λόγος για την ανάγκη μετάφρασης στα ελληνικά της Βιοπολιτικής του Thomas Lemke, ας υπογραμμισθεί ότι τέτοιες σπουδαίες εργασίες συμβάλλουν στη δημιουργία αναχωμάτων στην ενδεχόμενη ιστορική στιγμή της εκδήλωσης ενός «αντισυμβάντος».

*Ο Παναγιώτης Βούζης είναι δρ κλασικής φιλολογίας