Τα γεγονότα του καιρού μας

Του Φοίβου Γκικόπουλου*

Τα γεγονότα, η πραγματικότητα, οι αλλαγές που συντελούνται σήμερα στον κόσμο –και είναι στην πλειονότητά τους βασανιστικές, απογοητευτικές- σίγουρα θα πρέπει να αποτυπώνονται στα μυθιστορήματα. Το πρόβλημα όμως δεν είναι τόσο απλό, γιατί θα πρέπει να σκεφτούμε κυρίως τη φύση της καλλιτεχνικής έκφρασης.

Δεν είναι δεδομένο ότι ο συγγραφέας πρέπει υποχρεωτικά να ασχολείται με τα γεγονότα του καιρού του∙ μπορεί σίγουρα να καταγράψει αριστοτεχνικά μια μαρτυρία για την εποχή του, χωρίς να κατονομάσει τα μεγάλα συμβάντα της πραγματικότητας που τον περιβάλλει και να γράψει για ένα ελάχιστο επεισόδιο, ν’ ασχοληθεί με έναν μικρόκοσμο ο οποίος, με ένα χάρισμα των Μουσών, θα αντανακλά σε έναν μακρόκοσμο, περισσότερο απ’ ότι συμβαίνει όταν πρόκειται να αντιπροσωπεύει συλλογικές πραγματικότητες στις πιο γνωστές στους πολλούς μορφές.

Για παράδειγμα, όλοι γνωρίζουμε για τα γεγονότα στην Ουκρανία, στη Συρία, στο Ιράν, στις τρομοκρατούμενες πλατείες της Ευρώπης, την ανακάλυψη αυτής της καταστροφικής δύναμης της προνομιακής και διεφθαρμένης κοινωνίας: ίσως θα ερχόταν αυθόρμητα να πούμε ότι ο συγγραφέας θα έπρεπε ν’ ασχοληθεί μ’ αυτά τα γεγονότα.

Αλλά θα χρειαζόμασταν συγγραφείς όπως ο Δάντης, ο Τολστόι, ο Μπαλζάκ, δηλαδή ικανούς να κάνουν ποίηση ακόμη κι όταν παρουσιάζουν θέματα εξαιρετικής επικαιρότητας και τεράστιας ιστορικής σημασίας.

Εξάλλου τα ράφια στα βιβλιοπωλεία είναι γεμάτα από βιβλία γραμμένα από δημοσιογράφους, περισσότερο ή λιγότερο καλούς, περισσότερο ή λιγότερο γνωστούς, οι οποίοι περιγράφουν αυτά τα γεγονότα. Έτσι δεν πιστεύω ότι είναι αυτή η υποχρέωση των συγγραφέων∙ θα άφηνα αυτόν το ρόλο στους χρονικογράφους, διαφορετικά θα καταλήγαμε στην μαρτυρία δημοσιογραφικού τύπου που, όσο κι αν είναι αξιοσέβαστη, δεν αποτελεί τέχνη.

Πιστεύω ότι η υποχρέωση –αν πρέπει να μιλήσουμε για υποχρέωση- του ποιητή (ποιητή με την ευρεία έννοια, γιατί μπορεί να είναι κι εκείνος που γράφει σε πρόζα) είναι να μιλήσει για την εμπειρία του, ως άτομο ενταγμένο στο ευρύ πεδίο της καθημερινότητάς του: δηλαδή να παρουσιάσει τις αναζητήσεις, τα άγχη, τις προσδοκίες που του προσφέρει ο καιρός του. Χωρίς καμιά διδακτική πρόθεση, ούτε πολεμική, ούτε με διάθεση κάθαρσης, ούτε με προθέσεις κηρύγματος.

Αυτή την περίοδο να μιλήσουμε για υποχρέωση ενός συγγραφέα μπορεί να είναι εξαιρετικά επικίνδυνο, γιατί είναι δυνατόν να παρερμηνευτεί για καθήκον το αίτημα παρέμβασης πάνω στα καυτά, συγκλονιστικά προβλήματα των καιρών μας. Μπορούμε να πούμε ότι η παρουσία αυτών των δραματικών γεγονότων στον ψυχολογικό και ηθικό ορίζοντα του συγγραφέα, αποτελούν κίνητρο για συναισθήματα και προσωπικές ψυχικές καταστάσεις.

*Ο Φοίβος Γκικόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ

Κωνσταντίνος Παρθένης, Μάχη του Ηρακλή με τις Αμαζόνες, 1921-1927, λάδι σε καμβά