Παράδοξο;

ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΜΠΟΥΡΑ

JAMES AHO, Εξομολόγηση & Λογιστική. Οι θρησκευτικές, ηθικές και ρητορικές καταβολές της σύγχρονης λογιστικής, εκδόσεις Διπλογραφία, σελ. 222

Από τα πιο ενδιαφέροντα βιβλία Κριτικής Κοινωνιολογίας της Λογιστικής, αλλά και Οικονομικής Κοινωνιολογίας. Απευθύνεται σε «ειδικούς» ανήσυχους υπέρ-επαρκείς αναγνώστες που δεν αρκούνται πια στον στυγνό και στεγνό σχολαστικισμό των ρασιοναλιστικών επιστημονικών συγγραμμάτων, αλλά αναζητούν εκείνη τη σπίθα αλήθειας που επαληθεύεται μόνο με την διαίσθηση (και μόνον η επίκλησή της καθιστά τον όποιο συλλογισμό μη ορθολογιστικό). Όμως δεν αποδεικνύονται όλα τα πράγματα με την απλή αριθμητική, μήτε καν οι οικονομικοί ισολογισμοί, αφού ακόμα κι αυτοί έχουν «σκοτεινές» μεσαιωνικές καταβολές και συνδέονται με μια παλαιοχριστιανική ηθική που βασίζεται στον αέναο κύκλο εξομολογήσεων και αφέσεως αμαρτιών.

Φυσικά, τα επιστημολογικά προβλήματα είναι πολλά. Ο αμερικάνος καθηγητής Κοινωνιολογίας James Aho φαίνεται συχνά-πυκνά να εικοτολογεί χωρίς να αποδεικνύει. Πώς θα μπορούσε άλλωστε; Όταν διαπραγματεύεσαι λεπτά θέματα ατομικής και συλλογικής ενοχής που συνδέονται με την εμπορική δραστηριότητα ως απληστία όταν λείπει το πνευματικό εκείνο στοιχείο της ευγνώμονος ανταπόδοσης, χορηγίας ή δωρεάς, πώς θα μπορούσες να αποδείξεις με αδιαμφισβήτητη επιστημονική μέθοδο τον τρόπο που συνδέονται και συναρμολογούνται ασαφή «ψυχικά ρεύματα», όσο κι αν αυτά εκφράστηκαν επαρκώς με κοινωνικά και θρησκευτικά κινήματα που άφησαν ανεξίτηλο το στίγμα τους στην ιστορία του «δυτικού» ελληνο-ρωμαϊκού-χριστιανικού πολιτισμού μας.

Ακόμα κι αν ο Λούθηρος έπασχε κουβαλώντας μιαν «ένοχη συνείδηση» (σελ. 145), ακόμα κι αν λογιστικές διπλοεγγραφές είχαν όντως μια αισθητική διάσταση που παρέπεμπε στην «γεωμετρική» ευγλωττία των «ισοκώλων» ενός άπιαστου ρήτορα, του Κικέρωνα, ακόμα κι αν δεχτείς ότι η θεσμοθετημένη από την Καθολική Εκκλησία εξομολόγηση ανιχνεύεται εν τέλει στην ηθική βάση της αδήριτης ανάγκης συντάξεως οικονομικών ισολογισμών στα πλαίσια των εμπορικών εταιρειών, όλα αυτά είναι ιδιαίτερα γοητευτικά σαν αφήγημα, έτσι ώστε να μη φαντάζουν καν αληθινά, ή – εν πάση περιπτώσει – είναι ούτως ή άλλως μη επαληθεύσιμα, μήτε καν μέσα από τις πυκνογραμμένες σελίδες αυτού του άκρως ενδιαφέροντος βιβλίου που ερωτοτροπεί με τον ακαδημαϊκό σχολαστικισμό δυναμιτίζοντάς τον εκ τω έσω.

«Η φαντασία στην εξουσία». Φαίνεται πως αυτό το μήνυμα από τον «Μάη του 1968» βρίσκει ακόμα την εφαρμογή του και σε πανεπιστημιακά ιδρύματα εκατέρωθεν του Ατλαντικού. Κάτι κινείται στη θεωρία και στις πρακτικές κατευθύνσεις της Κοινωνιολογίας. Η Οικονομία δεν είναι πλέον απλώς νούμερα και στατιστικές. Υπάρχει κι η ανθρώπινη πλευρά, που όσο κι αν δυσκολεύεσαι να την πεις «πνευματική», σίγουρα ως «ηθική» μπορείς να την αντιμετωπίσεις, δίχως πια θρησκευτικό υπόστρωμα ή λούστρο. Θα πρότεινα αυτό το βιβλίο στους ψαγμένους αναγνώστες, και μόνο για την εικονοκλαστική του καθαρότητα και την αγνότητα των προθέσεων ενός σύγχρονου διανοητή να προβάλλει το διαρκές αίτημα για επαναπνευματοποίηση του σύγχρονου ανθρώπου που είναι εγκλωβισμένος στα γρανάζια ενός αμείλικτου ανταγωνιστικού καπιταλιστικού συστήματος. Έχει όμως κι άλλες λογοτεχνικές αρετές αυτό το αφήγημα, τόσο που δεν θα με παραξένευε εάν ο καλός αυτός καθηγητής έγραφε (στα κρυφά, με κάποιο ψευδώνυμο) κι αστυνομικά ή κατασκοπικά μυθιστορήματα, με σκοτεινούς τύπους και τέρατα που ξέφυγαν από την μεσαιωνική γραφειοκρατία των φεουδαρχών και των επισκόπων.

Από την έκθεση του Γιάννη Κουνέλλη στην Fondazione Prada στη Βενετία