Θεοτοκάς και Βάρναλης

Μαζί με την Ανθολογία λυρισμού της Γεωργίας Λαδογιάννη, κυκλοφόρησε και ο τόμος της Σπουδές στη λογοτεχνία, επίσης από τις εκδόσεις Παπαζήση (πρόλογος Γ. Παπακώστας, σελ. 476), όπου ξεχωριστό ενδιαφέρον έχει το κεφάλαιο «Θεοτοκάς-Βάρναλης. Οι αισθητικές συνέπειες της ιδεολογικής αντιπαράθεσης».

Ο Θεοτοκάς, ήδη από Το φως που καίει, επιτίθεται βιαίως στον Βάρναλη, κάνοντας λόγο για «στιχουργία της επαναστατικής προπαγάνδας» και «τραγικό ξεπεσμό των ελληνικών γραμμάτων», αναγνωρίζοντάς τον, και σωστά, ως έναν από τους βασικούς αντιπάλους της τότε εκκολαπτόμενης «γενιάς του ’30» (οι άλλοι: Καβάφης, Καρυωτάκης, Ν. Κάλας), φθάνοντας να του χρεώσει «πνευματικό μιλιταρισμό». Το 1933, κι ενώ έχουν εκδοθεί όλα τα μείζονα έργα του Βάρναλη, ποιητικά και δοκιμιακά, ο Θεοτοκάς αποφαίνεται: «Η σκέψη του είναι σκέψη ενός παιδιού δώδεκα χρονώ, μα δε μπορώ να πω το ίδιο και για τα συναισθήματά του. Η καρδιά του είναι γερασμένη, κουρασμένη, τρομερά φτωχή και ξερή», ενώ μαζί του συντάσσεται και ο Δελμούζος, κάνοντας λόγο για «πορνογραφική ποίηση».

Τι απομένει σήμερα από όλα αυτά; Έχουμε βέβαια τις άπειρες αναφορές της κοινωνιολογίζουσας φιλολογίας και της άμουσης πολιτικής επιστήμης στις κορώνες του Θεοτοκά. Όσον αφορά όμως την ίδια του την υπόσταση, ήτοι το λογοτεχνικό έργο του και τα αισθητικά του κριτήρια; Ουκ αν λάβοις παρά του μη έχοντος...

Αντίθετα, το ποιητικό αλλά και δοκιμιακό έργο του Βάρναλη συνεχίζει να λειτουργεί. Απόδειξη οι διακεκριμένες φιλολογικές και λογοτεχνικές συνομιλίες μαζί του, ευάριθμες μεν αλλά σημαίνουσες· σημαντικές. Ο Βάρναλης είναι εδώ, ενώ ο Θεοτοκάς είναι εκεί που τον κατέταξε ο Βάρναλης: «Ευτύς από την αρχή τονε συναντήσαμε πορτιέρη, με φανταχτερή οικοστολή (=λεύτερο πνεύμα)...».

Κώστας Βούλγαρης