Σώμα, όχι κύκνος...

ΤΗΣ ΑΛΙΚΗΣ ΚΟΣΥΦΟΛΟΓΟΥ

ΑΝΝ ΚΟΥΠΕΡ ΟΛΜΠΡΑΙΤ, Χορογραφώντας την διαφορά: Το σώμα και η ταυτότητα στον σύγχρονο χορό, μτφρ: Ελένη Μιχαλόπουλου, επιμέλεια: Βάσω Μπαρμπούση, εκδόσεις Νήσος, σελ. 258

Η στιγμή που μαθαίνεις να επαναλαμβάνεις την κίνηση flex – points σε ένα μάθημα μπαλέτου για παιδιά προσχολικής ηλικίας είναι η αφετηρία της αναγνώρισης της συναρπαστικής μηχανικής λειτουργίας του σώματος. Η αρχή της δυνητικής αυτοτέλειας των μερών σε μια συνέκτικη ενότητα αποτελεί δομικό στοιχείο στην ιστορική γέννηση και εξέλιξη του δυτικού χορού.

Από τα πρώτα  Corps de ballet που έκαναν την εμφάνιση τους στην αυλή της Αικατερίνης των Μεδίκων τον 14^ο αιώνα, το μπαρόκ μπαλέτο,  τα ρομαντικά μπαλέτα του 19^ου αιώνα μέχρι την εμφάνιση του μοντέρνου χορού στις αρχές του εικοστού αιώνα ή τις ρευστές χορευτικές φορμές του μεταμοντέρνου χορευτικού κινήματος από την δεκαετία του εβδομήντα ως σήμερα, τα αναρίθμητα χορογραφικά μοτίβα που έχουν χορογραφηθεί και χορευτεί θέτουν ακριβώς το ίδιο ζήτημα: τα όρια, τις δυνατότητες και την θέση του σώματος.

Η τομή που έφεραν ο μοντέρνος και ο σύγχρονος χορός σχετίζεται αφενός με την αμφισβήτηση των έμφυλων στερεότυπων που κυριαρχούν στο ρεπερτόριο του ρομαντικού – κλασικού μπαλέτου και αφετέρου με την ανάδειξη της ρευστής σωματικής μορφής, η οποία υπερβαίνει τις συμβάσεις του φύλου, της σεξουαλικότητας ή της αρτιμέλειας.

H θεωρητική ενασχόληση με τον χορό ενταγμένη στα πεδία της πολιτισμικής κριτικής, των σπουδών φύλου και της κοινωνιολογίας του σώματος έχει οδηγήσει τα τελευταία χρόνια στην δημιουργία τις διεπιστημονικής πειθαρχίας των σπουδών χορού.  Η Ανν Κούπερ Ολμπράιτ, καθηγήτρια φιλοσοφίας, χορεύτρια και χορογράφος η ίδια, υπερασπίζεται την μελέτη του σύγχρονου χορού ως ενός δρόμου για την έρευνα και την κατανόηση των μέσων και των διαδικασιών ενσωμάτωσης κυρίαρχων πολιτισμικών ταυτότητων. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο θεωρητικός λόγος που παράγεται για τον σύγχρονο χορό συμβάλλει μαζί με  άλλους λόγους – φεμινιστικούς, αντιρατσιστικούς κα- στην αμφισβήτηση των στεγανών έμφυλων, πολιτιστικών ταυτότητων.

Εξάλλου, μέσα στο σύγχρονο ρευστό και διαρκώς μετασχηματιζόμενο περιβάλλον οι σύγχρονες χορογραφίες εγγράφουν νέες μορφές πολιτικοποίησης του πεδίου απορρίπτοντας τις κανονιστικές πειθαρχίες για το σώμα. Οι χορογραφίες που αναλύονται στον παρόντα τόμο αντανακλούν αυτήν ακριβώς την διαδικασία της άρνησης των ουσιοκρατικών καθορισμών καθώς και τις πολλαπλές κοινωνικές και πολιτιστικές οριοθετήσεις του σώματος.

Όπως σημειώνει η συγγραφέας στην εισαγωγή του βιβλίου, το χορεύον σώμα το οποίο ανατρέπει τους εύκολους κυρίαρχους δυϊσμούς, μπορεί να μας βοηθήσει «να ακολουθήσουμε τα όρια των σύνθετων διαπραγματεύσεων,  ανάμεσα στην σωματική εμπειρία και στην πολιτισμική αναπαράσταση,- ανάμεσα στο σώμα και την ταυτότητα[1]». Από αυτή την σκοπιά, το σώμα του χορού προσεγγίζεται ως ένα πεδίο έντασης μιας ποικιλίας πολιτισμικών λόγων.

Η συγγραφέας δίνει όλο το  χρόνο που χρειάζεται για να μας συστήσει το θεωρητικό της εγχείρημα, κάνοντας μια επισκόπηση των θεωρητικών και χορευτικών/χορογραφικών προσλαμβανουσών και εμπειριών της. Επιπλέον, αναφέρεται  στην γενεαλογία των θεωρητικών μελετών για το χορό – από την ιστοριογραφία, τις ατομικές αφηγήσεις ή βιογραφίες χορευτών/τριών και χορογράφων, αλλά και τις πρώτες ολοκληρωμένες κριτικές μελέτες, όπως για παράδειγμα αυτές των Έντουιν Ντένμπυ ή του Τζον Μάρτιν, οι οποίες όμως δε ξεφεύγουν από το ανδροκεντρικό πλαίσιο, ή την Φαινομενολογία του χορού της Μαξήν Τζην Τζόνστοουν, η οποία όμως προσεγγίζει τον χορό αποκλειστικά ως μια «κιναισθητική[2]» λειτουργία, αφαιρώντας ή αγνοώντας την σωματικότητα από την ή στην διαδικασία του χορού (κα).  

Έτσι,  αυτό το «ατελές» βιβλιογραφικό - θεωρητικό πλαίσιο τροφοδότησε το θεωρητικό της και ερευνητικό ενδιαφέρον για τον χορό, ως μιας σωματικής διαδικασίας η οποία φέρει πολλαπλά κοινωνικά νοήματα. Το βιβλίο Χορογραφώντας την διαφορά: Το σώμα και η ταυτότητα στον σύγχρονο χορό αποτελεί προιόν της θεωρητικής εργασίας και  των κοπιωδών χορευτικώ, χορογραφικών εμπειριών ενός συνολικού διαστήματος δέκα χρόνων. Η αναφορά σε δύο κατά την γνώμη της Ολμπράιτ αντιπροσωπευτικά των τάσεων στο σύγχρονο χορό χορευτικά έργα, - Active Graphics II (Poo Kaye) και  La tristeza complice (Ballet C)- «χορο – θετεί» αυτήν την δεκαετία χορογραφικής παραγωγής.

Με άλλα λόγια, πρόκειται για ένα εμβριθές θεωρητικό και ερευνητικό έργο, μέσα από τις μελετές του οποίου αναδεικνύονται πολιτικές όψεις της τέχνης του σύγχρονου χορού, οι οποίες εκτείνονται από την θεματολογία, την μεθοδολογία χορογράφησης, την εκτέλεση αλλά και τις συνθήκες της παραγωγής όπως θα τις αποκαλούσαμε, αν μιλούσαμε για τον κινηματογράφο. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, φωτίζεται ακόμη το σημαντικό θέμα της χρηματοδότησης των παραστατικών τεχνών και ιδιαίτερα του χορού – και ακόμη περισσότερο της μονοπώλησης της χρηματοδότησης από ιδρύματα- και των κοινωνικών, πολιτιστικών και πολιτικών συνεπειών αυτής.

Το βιβλίο της Ανν Κούπερ Ολμπράιτ αποτελεί μια σημαντική συμβολή στο πεδίο της φεμινιστικής πολιτισμικής κριτικής και πετυχαίνει να αναδείξει την κρισιμότητα των πολιτισμικών λόγων που παράγονται για την/στην εποχή μας (χορός «ως κρίσιμος λόγος της εποχής μας»[3]. Επιπλέον, το κείμενο της Ολμπράιτ μέσα από τις αντιθέσεις και τις εντάσεις που συλλαμβάνει μελετώντας την ιστορική και θεματική εξέλιξη του σύγχρονου χορού, προβάλλει το όραμα του απελευθερωμένου χορεύοντος σώματος, και όχι εκείνου του  «νεο-ρομαντικού» προτύπου ενός  αυτοχειριάζοντος λευκού ή μαύρου κύκνου.

---

[1] Στο βιβλίο, σελ. 22.

[2] Ό.π, σελ. 24.

[3] Ό.π, σελ. 22.

Νίκος Παπαδόπουλος, Χωρίς τίτλο, 2015-’16, μολύβι, ξυλομπογιά και μελάνι σε χαρτί, 40 Χ 30 εκ.