Μεταξύ ρεαλισμού και αλληγορίας

Νίκος Παπαδόπουλος, Χωρίς τίτλο, 2002-‘16, γλυπτική κατασκευή, χώμα, νταμαρόσκονη, ξύλο, γκλίτερ, 77 Χ 81 Χ 70 εκ. (λεπτομέρεια)

ΕΙΡΗΝΗ ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΥ, Το αυτί της Αριάδνης, εκδόσεις Απόπειρα, σελ. 221

Το αυτί κι όχι ο μίτος της Αριάδνης είναι η βάση του νέου μυθιστορήματος της Ειρήνης Σταματοπούλου, καθώς οι αφηγήσεις της πρωταγωνίστριας είναι εκείνες που συνθέτουν την μυθοπλασία και οδηγούν τους δύο άντρες, οι οποίοι στέκονται σε όλη τη διάρκεια της αφήγησης, όπως ο χορός στην αρχαία τραγωδία, σε ένα λαβυρινθώδες ταξίδι στις πολλαπλές πλευρές της ανθρώπινης γνώσης, οι οποίες αποκαλύπτουν την βαθύτατη ανθρώπινη άγνοια. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι η συγγραφέας επιλέγει μια αρχαία αφηγηματική μέθοδο, εκείνη που προηγήθηκε της τραγωδίας των κλασσικών χρόνων, αυτήν που ο Θέσπις θέσπισε. Ένας ηθοποιός, στην περίπτωσή μας η Αγγελική, που καθώς καταδύεται στα άδυτα της ανθρώπινης γνώσης, μετονομάζεται σταδιακά σε Αγγέλα, ίσως γιατί το πιο «χωριάτικο» όνομα αναδεικνύει την ισότητα όλων απέναντι στην τελική άγνοια, ξεχωρίζει από τον χορό, που τον αποτελούν δύο άντρες, ο Νέστορας και ο Στράτος. Η Αγγελική αφηγείται και δίνει ερεθίσματα και οι δύο άντρες ακούν προσεκτικά και ανταποκρίνονται. Το κυριότερο υλικό της αφήγησης της Αγγελικής  = Αγγέλας, είναι, όπως στην πρωταρχική φροϋδική θεώρηση, τα όνειρα. Μέσα από τα όνειρα αναδύεται, όχι μόνο η γνωσιακή αλλά και η ψυχολογική διάσταση της ανθρωπότητας, καθώς κάθε όνειρο και κάθε αφήγηση είναι ένας λαβύρινθος μέσα στον οποίο επιχειρούν να πλοηγηθούν οι ήρωες. Ακριβώς επειδή το υλικό είναι όνειρο, οι ήρωες κατορθώνουν και επανέρχονται στον κόσμο που θεωρούν πραγματικό ή τουλάχιστον έτσι νομίζουν οι αναγνώστες. Γιατί όπως θα αποδείξει το κινηματογραφικό τέλος, η επιστροφή δεν είναι πάντοτε δυνατή και το φθαρτό υλικό των ανθρώπων είναι εύκολο να καταστραφεί.

Η συγγραφέας κατορθώνει, με άμεση και ζωντανή γλώσσα, να συνθέσει ένα μυθιστόρημα που ακροβατεί μεταξύ ρεαλισμού και αλληγορίας και στην πραγματικότητα ενώ ξεκινάει ρεαλιστικά μετατοπίζεται σταδιακά ολοένα και περισσότερο στην αλληγορία. Έτσι λοιπόν, η Αγγελική, ο Στράτος και ο Νέστορας, χωρίς να γνωρίζονται μεταξύ τους, ξεκινούν ένα ταξίδι που θα τους οδηγήσει πολύ πιο μακριά απ’ όσο φαντάζονταν κι απ’ όσο φαντάζεται εξ αρχής ο αναγνώστης.

Η Ειρήνη Σταματοπούλου έχει συλλάβει ένα εξαιρετικό θέμα, που υποβοηθείται από την αμεσότητα της γλώσσας και την κινηματογραφικότητα των εικόνων, έτσι ώστε να μην εκπέσει σε ένα βαρετό φιλοσοφικό κείμενο. Έχει ασχοληθεί ευσυνείδητα με όλες τις μορφές γνώσης που περιλαμβάνει το πόνημά της, ακόμα και με αντικείμενα, όπως η Φυσική και η σκοτεινή ύλη, που δεν άπτονται των σπουδών της. Εάν απέφευγε κάποιες αφηγηματικές κοινοτοπίες, κι εάν κατόρθωνε να δώσει έναν συνεκτικό ιστό στο μυθιστόρημά της, μία λιγότερο προσχηματική πλοκή, έτσι ώστε κάποια από τα δεδομένα του κειμένου να αναδύονται από την μυθοπλασία και τις πράξεις των ηρώων κι όχι από τα λόγια τους, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για ένα σπουδαίο μυθιστόρημα.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ