Αντίσταση και φασισμός

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Ανάμεσα σε δύο επετείους

ΤΟΥ ΑΛΚΗ ΡΗΓΟΥ

 Για πρώτη φορά ως κοινωνία, γιορτάσαμε τούτον τον Οκτώβρη δύο ιστορικές επετείους. Την όπως κάθε χρόνο έναρξη της συμμετοχής μας στον μεγάλο αντιφασιστικό πόλεμο – όπως τότε αυτόματα ονομάστηκε εκείνος ο πόλεμος, που μετά τον καταχωρήσαμε όσο πιο ουδέτερα γίνεται ως Β’ Παγκόσμιο – και την απελευθέρωση της Αθήνας από τα ναζιστικά στρατεύματα. Δύο επετείους που τις διατρέχει το ίδιο πρωτόγνωρο ξέσπασμα λαϊκής έξαρσης. Μιας έξαρσης που, όπως παρατηρεί ο ταξίαρχος Μάγερς –μετέπειτα αρχηγός της βρετανικής αποστολής στο βουνό– «ανάγκασε τον τακτικό στρατό να πολεμήσει», ανατρέποντας τα σχέδια του επιτελείου (με αυτή τη γνώμη συμφωνεί και η απόρρητη έκθεση του στρατηγού Καθηνιώτη για τις στρατιωτικές επιχειρήσεις του ’40 ).

Λαϊκή έξαρση και αγωνιστικό φρόνημα που οδήγησε στην παλλαϊκή αντίσταση του ΕΑΜ απέναντι στον ενδοτισμό, ακόμη και τον ανοικτό δοσιλογισμό της αστικής πολιτικής ηγεσίας, όπως και της εκκλησιαστικής ιεραρχίας, με ελάχιστες φωτεινές προσωπικές εξαιρέσεις. Αυτό που είχε διαγνώσει από τότε όχι ο αστός διπλωμάτης, αλλά ο ποιητής Γιώργος Σεφέρης στο Ημερολόγιό του:

«Είναι παράξενο και υπέροχο να το συλλογίζεται κανείς. Ο λαός έκανε μόνος του αυτό που έκανε – μόνος του … Από το ένα μέρος ένα άνθισμα, μια ανώνυμη ανάσταση, και από το άλλο μέρος ο καρκίνος της Μπρετάνιας [το ξενοδοχείο της Μ. Βρετανίας, όπου, μακριά από το μέτωπο, είχε εγκατασταθεί όλο το διάστημα του πολέμου το Γενικό Επιτελείο και η Κυβέρνηση] με τους σκοτεινούς διαδρόμους και τις απελπιστικές χειρονομίες …».

Και συμπλήρωνε, επιγραμματικά, κλείνοντας το Χειρόγραφο Σεπ. 1941:

Το μόνο γενικότερο συμπέρασμα που βγάζω και που με ανησυχεί είναι η καταπληκτική διαφορά του λαού και της συντεχνίας των αρχόντων του, σ’ όποιο κόμμα κι αν ανήκουν. Πού θα μας βγάλει αυτό, δεν το ξέρω».

Την ίδια λαϊκή έξαρση αποτυπώνει αναλυτικά στα Τετράδια Ημερολογίου ο άλλος της γενιάς του ’30, Γιώργος Θεοτοκάς, δύο μέρες μετά την απελευθέρωση των Αθηνών:

«Ποτέ δεν είδε η Αθήνα τέτοια συγκέντρωση λαϊκών μαζών που γεμίσανε το Σύνταγμα, την Ομόνοια κι όλο το μήκος των οδών Σταδίου και Πανεπιστημίου και άλλους δρόμους γειτονικούς με πλήθος σημαίες και πινακίδες. Οι κόκκινες σημαίες σήμερα νομίζω πως ήτανε περισσότερες από τις γαλανόλευκες, οι αγγλικές και αμερικανικές ήτανε λίγες. Το πλήθος ήτανε οργανωμένο αξιοθαύμαστα για πλήθος ελληνικό … Περιελάμβανε πρόσωπα απ’ όλες τις ηλικίες που υπακούανε τυφλά σε συνθήματα που τους δίνονταν με τα χουνιά κι επαναλάμβαναν ρυθμικά … Η κραυγή που δέσποζε σ’ όλη αυτή την ανθρωποθάλασσα ήτανε «Κάπα- Κάπα- Έψιλον!» . Είδα πάλι μες τη διαδήλωση παπάδες και γριές και παιδάκια σε μεγάλο αριθμό. Την τάξη κρατούσε ο ΕΛΑΣ και την κρατούσε καλά, χωρίς καμμιά σχεδόν επέμβαση της αστυνομίας. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως τούτος ο λαός που βλέπουμε αυτές τις μέρες δεν έχει σχέση με τον λαό που ξέραμε, πιο δυναμικός, πιο γενναίος και πιο περήφανος. Αληθινά χειραφετημένος και λεύτερος, όπως φαντάζεται κανείς πως θα ήταν η γενεά του Εικοσιένα, μα όπως δεν ήτανε πιά ο αστικοποιημένος λαός που γνωρίσαμε στις μέρες μας. Οι φοβερές δοκιμασίες του 1922 και του 1940-44 συντελέσανε αυτήν την ψυχολογική μεταβολή, που έχει ίσως και μια φυλετική αιτία: το ανακάτωμα με τον λαό της ευρωπαϊκής Ελλάδας των φυλών της Μικρασίας και του Πόντου , που τόσο φανερή είναι η επίδρασή του, στη ζωή του σημερινού λαού της Αθήνας. Τώρα νοιώθουμε ένα μεγάλο και ασυγκράτητο λαϊκό κύμα που μας σηκώνει και μας παίρνει …. Στον αέρα υπάρχει Ρώσικη Επανάσταση, μα και Γαλλική Επανάσταση και Κομμούνα του Παρισιού και απελευθερωτικός εθνικός πόλεμος και ποιος ξέρει τι άλλα θολά που δεν τα ξεχωρίζουνε ακόμα. Ό λαός βρήκε μια λέξη και την πιπιλίζει ολοένα «Λαοκρατία». Το τραγούδι της ημέρας που τραγουδούν χωρίς διακοπή, όλες οι συνοικίες λέει: Το ’χουμε βάλλει βαθιά μες στην καρδιά μας: Λαοκρατία και όχι βασιλιά !»

Τα ίδια επαναλάμβανε λίγες μέρες αργότερα σε Υπόμνημα προς τον Πρωθυπουργό Γεώργιο Παπανδρέου, συμπληρώνοντας:

«Για μια στιγμή τρομάξαμε. Ύστερα οι πιο ανοιχτομάτηδες προσπάθησαν να καταλάβουν. Η μάζα αυτή πείνασε, ταλαιπωρήθηκε και βασανίστηκε φριχτά. Έπρεπε να ξεθυμάνει. Μα συνάμα ψήθηκε κι ατσαλώθηκε μες στην πολύχρονη δοκιμασία, βγήκε απ’ το καμίνι ασύγκριτα πιο δυναμική, πιο περήφανη και γενναία … Ο λαός ν’ ανέβει ψηλότερα να ζήσει καλύτερα, να γίνει αφέντης , να πάψουν οι κακοί να τον σκοτώνουν – αυτό έτσι αόριστα είναι το λαϊκό αίτημα που νοιώθει κανείς μες τον αέρα. Μα συνάμα ο λαός βρίσκει και το Κ.Κ. , που το εγκολπώνεται και το αγαπά, όχι για την κοσμοθεωρία του, που δεν την καταλαβαίνει, ούτε για το πρόγραμμά του, που είναι σήμερα ελαστικό και αμφίβολο σαν των αστικών κομμάτων, μα για λόγους ψυχολογικής συγγένειας – δηλαδή γιατί το νοιώθει δικό του, το βλέπει πάντα κοντά του, το ακούει να του μιλά τη γλώσσα του. Του παραδίδεται λοιπόν μ’ εμπιστοσύνη τυφλή».

Το τι απέγινε όλο αυτό το κύμα και πώς το αντιμετώπισε η αστική τάξη το δίνει προφητικά και πάλι ο Γιώργος Σεφέρης τον ίδιο μήνα, Οκτώβρη του ’44, την ώρα που επιστέφει από την Ιταλία, τελευταίο σταθμό της Κυβέρνησης «Εθνικής Ενότητας», όπως ονομάστηκε η ελληνική εξόριστη Κυβέρνηση μετά το Συνέδριο του Λιβάνου και τη συμμετοχή σε αυτήν και μελών του ΕΑΜ, μαζί με την υπαλληλία που την συνοδεύει, στο ποίημά του «Τελευταίος σταθμός»

 Ερχόμαστε απ’ την Αραπιά, την Αίγυπτο την Παλαιστίνη τη Συρία…

 Ερχόμαστε απ’ την άμμο της έρημος απ’ τις θάλασσες του Πρωτέα

 Ψυχές μαραγκιασμένες από δημόσιες αμαρτίες.

 Καθένας κι ένα αξίωμα σαν το πουλί μες το κλουβί του.

 Το βροχερό φθινόπωρο σ’ αυτή την γούβα

 κακοφορμίζει την πληγή του καθενός μας

 ή αυτό που θα’ λεγες αλλοιώς, νέμεση μοίρα

 ή μονάχα κακές συνήθειες, δόλο και απάτη

 ή ακόμη ιδιοτέλεια να καρπωθείς το αίμα των άλλων

 Και το καρπώθηκαν, με τη βοήθεια δοσίλογων, ταγμάτων ασφαλείας κι αγγλοαμερικάνικων δυνάμεων, παραγκωνίζοντας κάθε προσπάθεια κατανόησης, κάθε έστω αστική δημοκρατική ευαισθησία.

Να γιατί ήτανε δύσκολο να γιορταστεί τούτη η απελευθέρωση, που οδηγήθηκε σ’ έναν αδυσώπητο εμφύλιο πόλεμο λίγο μετά. Τι να γιορτάσει το χαμένο αυτού του πολέμου, και με δικές του ευθύνες, ΚΚΕ ; Τι να γιορτάσει ο νικητής του εμφυλίου, ενωμένος μπροστά στον κοινωνικό κίνδυνο, μέχρι χθες διχασμένος, αστικός πολιτικός κόσμος, κεντρώων φιλελευθέρων και δεξιών βασιλικών, που άνοιξε στην Μακρόνησο το πρώτο στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Ευρώπη, μετά των κλείσιμο των Ναζιστικών;

Να γιατί έπρεπε του χρόνου τα γυρίσματα και του λαού η βούληση, να φέρει στην αρχή μια δημοκρατική και ριζοσπαστική αριστερή κυβέρνηση, τόσο διάφορη του ΚΚΕ, για να γίνει κατορθωτός φέτος ο γιορτασμός της απελευθέρωσης της Αθήνας. Και μάλιστα με πολύμορφες πολιτιστικές εκδηλώσεις, εκθέσεις σε κεντρικά σημεία , συναυλίες, κινηματογραφικά ντοκιμαντέρ, και έναν ιστορικό περίπατο στους δρόμους της πόλης που ακολούθησαν χιλιάδες συμπολίτες. Με ένα τρόπο δηλαδή τόσο διαφορετικό των επαναλαμβανόμενων, επίσημα και τελετουργικά, στρατιωτικών και δυστυχώς και μαθητικών παρελάσεων, της επετείου της 28^ης Οκτωβρίου .

Υ.Γ. Με πρόταση του βουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ Τριαντάφυλλου Μηταφίδη, αντίστοιχος γιορτασμός αναμένεται και για την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης (στις 30 Οκτωβρίου, από την Ομάδα Μεραρχιών Μακεδονίας του ΕΛΑΣ με επικεφαλής τον αρχικαπετάνιο της Μάρκο Βαφειάδη και τον στρατιωτικό της διοικητή, τον ‘’κόκκινο συνταγματάρχη» του τακτικού στρατού και αντιπρόεδρο της Κυβέρνησης του Βουνού, Ευριπίδη Μπακιρτζή)

Σπύρος Παπαλουκάς, Πορτρέτο παιδιού,1925,λάδι σε χαρτόνι, 59,5 x 51 εκ.