Θεωρία, Λογοτεχνία, Αριστερά

επιμέλεια Κώστας Βούλγαρης

Εκδόσεις Το πέρασμα

σελ. 268

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Εκδοτικό σημείωμα

Κώστας Βούλγαρης, Από τον Θεοδωράκη στο ΛΑΟΣ και πάλι στην αριστερά

Νικόλας Αλ. Σεβαστάκης, Θεωρία, Κριτική, Αριστερά. Κάποιες σκέψεις

Στέφανος Ροζάνης, Η θεωρία της λογοτεχνίας ως ερμηνευτική πράξη

Ευκλείδης Τσακαλώτος, Θεωρία, Αριστερά, Κινήματα

Στέφανος Δημητρίου, Κανονιστικές αρχές και κριτική

Δημήτρης Καργιώτης, Το επείγον της θεωρίας

Κωνσταντίνος Μπάσιος, Αισθητική και ιδεολογία

Τάκης Καγιαλής, Οι επικίνδυνοι (μια παραβολή)

Πέπη Ρηγοπούλου, Στον αστερισμό των ετερόκλητων. Το αισθητικό ως απάντηση στο πρόβλημα του πολιτικού

Νίκος Μαυρέλος, Το αντικείμενο, η μέθοδος, το υποκείμενο και η προοδευτική οπτική

Κώστας Βούλγαρης, Απ' την πολυφωνική μεταμυθοπλασία στην κινηματική αριστερά. Μεταμορφώσεις ενός αιτήματος

Βαγγέλης Κάσσος, Ποιητικό συναίσθημα και μετασυναισθηματική κοινωνία

Δημήτρης Αλ. Σεβαστάκης, Το ρύγχος ψάχνει αλλά η όσφρηση δεν λειτουργεί

Γιώργος Μερτίκας, Το πρόταγμα της αυτονομίας

Άρης Μαραγκόπουλος, Δυο τρία πράγματα που ξέρω γι' αυτήν (τη θεωρία, τη Λογοτεχνία, την Αριστερά)

Αλέξης Ζήρας, Η διαρκής ανάβαση στις πηγές. Δομικές και αποδομικές λειτουργίες των κανόνων

Ανδρέας Καρίτζης, Αριστερά, θεωρία και κοινωνική κίνηση

Γιώργος Μπλάνας, Η Ποίηση και η Θεωρία στο «τέλος» της Ιστορίας

Γιώργος Ρωμανός, Το παγόβουνο. Χωρίς Λογοτεχνικό κανόνα και κριτήρια κριτικής;

Λήδα Καζαντζάκη, Για «το κιβώτιο» της θεώρησης της τέχνης

Γιάννης Μηλιός, Αριστερά και μαρξιστική θεωρία

Δημήτρης Παπανικολάου, Για τη Θεωρία, που μας μεγάλωσε

Γιώργος Σταθάκης, Αριστερά και Θεωρία. Μία σχέση σε δοκιμασία

Αγγελική Σπυροπούλου, Για μια συνθετική και αναστοχαστική θεωρία της κριτικής

Κώστας Χριστόπουλος, Από την ενατένιση στο στοχασμό

Δημήτρης Αγγελάτος, Η θεωρία της λογοτεχνίας: ο λόγος για τη μέθοδο, τα κριτήρια, τους κανόνες και την αλήθεια

Δημήτρης Δημηρούλης, Περί θεωρίας (παράκαιρη καταγραφή)

Πέτρος-Ιωσήφ Στανγκανέλλης, Για μια ιστορία κατοικήσιμη (από τη Θεωρία, τη Λογοτεχνία, την Αριστερά – και όλους μας)

Γιώργος Βέης, Από τις θεωρίες στη Θεωρία; Η ουτοπία της κυριολεξίας

Βασίλης Λαμπρόπουλος, (αν) Μία είναι η ουσία, δεν υπάρχει θεωρία

Νάντια Βαλαβάνη, Μετά τον Μάη του ’68: η αριστερά και η μετανεωτερικότητα

Τιτίκα Δημητρούλια, Από την ουτοπία στη λαϊκή λογοτεχνία;

Χρήστος Χρυσόπουλος, Απολογία για μια εμμονή. 10 λόγοι για τους οποίους οι συγγραφείς χρειάζονται μια συστηματική θεωρία

Αλεξάνδρα Δεληγιώργη, Η απαρασάλευτη τάξη του λόγου και η  Κριτική των ιδεολογιών

Επίλογος

Από τον Θεοδωράκη στο ΛΑΟΣ και πάλι στην αριστερά

Προς τι αυτό το αφιέρωμα και ο ανά χείρας τόμος; Αποφασίσαμε να επιλύσουμε ακανθώδη θεωρητικά προβλήματα; Να υποδείξουμε κάποια «γραμμή» στη λογοτεχνία; Να παραγάγουμε μια νέα θεωρία ή και πολιτική για την αριστερά; Όχι, βέβαια. Απλώς, αυτή η συζήτηση γίνεται με την πεποίθηση πως τα θέματα που συνήθως βρίσκονται πολύ χαμηλά στην καθημερινή μας «ατζέντα», ίσως μας δίνουν την πιο ισχυρή απόδειξη, για τη θέση μας μέσα στο ιστορικό παρόν. Πως πολλά απ’ αυτά που προσπερνάμε ελαφρά τη καρδία, έχουν τη μεγαλύτερη ισχύ και διάρκεια. Ας μου επιτραπεί να προσφύγω σε ένα παράδειγμα, από μια προηγούμενη «άνοιξη» της αριστεράς, αλλά και της ελληνικής κοινωνίας.

Είναι σίγουρα μεγάλη η συζήτηση για το μελοποιημένο |Άξιον εστί|, δηλαδή για ένα από τα πιο μέτρια και προφανή ποιήματα του Ελύτη, και μιλάω σε σχέση με εκείνα τα ποιήματά του που πιστοποιούν τη μεγαλοσύνη του ποιητή. Ταυτόχρονα, έχουμε και το μελοποιημένο ποίημα, που ως άκουσμα άρδευσε και σφράγισε τον αισθητικό ορίζοντα και την ιδεολογία της μεταπολεμικής αριστεράς. Όμως, ακόμη και σήμερα, το πολιτικό της σώμα δεν φαίνεται να έχει αντιληφθεί τι εξέφραζε το εν λόγω ορατόριο, ως αισθητικός ορίζοντας και ιδεολογία, ακόμη και διά της πολυσυλλεκτικότητάς του. Και εξέφραζε ακριβώς τους όρους που, αμέσως μετά τη χούντα, σήμαναν την κυριαρχία του εθνικολαϊκού ΠΑΣΟΚ. Τότε που η αριστερά διαρρήγνυε τα ιμάτιά της, γιατί της έκλεβαν τα «δικά της» συνθήματα.

Αντίθετα, όσοι έχουν στοιχειωδώς μελετήσει το ποίημα ή την εποχή, δεν νιώθουν καμιά έκπληξη, ούτε από τη μακεδονομαχία του Ελύτη στη δεκαετία του 1990, ούτε από το πρόσφατο εθνικιστικό ξέσπασμα του Θεοδωράκη κατά των «Σκοπιανών», ξέσπασμα που μάλιστα συνοψίζει το «μήνυμα» και το ιστορικό σχήμα του ορατορίου: |«Οφείλουμε να περάσουμε κι αυτή τη νέα δοκιμασία με το κεφάλι ψηλά. Μπορεί να υποφέρουμε, όμως το ζητούμενο για μας είναι να παραμείνουμε Έλληνες. Και θα παραμείνουμε Έλληνες. Ας μην ξεχνάμε από πόσες και ποιες σκληρές δοκιμασίες περάσαμε ώς τώρα, όμως πάντοτε στο τέλος βγήκαμε νικητές. Το ίδιο θα συμβεί και στο μέλλον»| (Οι εφημερίδες, 28/2/2008). Το ίδιο άλλωστε συνέβη και με τη μελοποιημένη |Ρωμιοσύνη| του Ρίτσου, που άνετα την οικειοποιήθηκε ο ακροδεξιός λαϊκισμός του ΛΑΟΣ, σε συγκέντρωσή του στη Θεσσαλονίκη (για το ίδιο «εθνικό θέμα», 28/2/2008).

Δεν ισχυρίζομαι πως ο Θεοδωράκης και ο Ρίτσος, τότε που έγραφαν αυτά τα έργα τους, ήσαν εθνικιστές. Πέρα όμως από τα πιστεύω και τις προθέσεις, κάποια πράγματα, που στην εποχή τους φαντάζουν ωραία και αυτονόητα, ίσως να μην είναι τόσο απλά. Γιατί εκείνα τα θεσπέσια άνθη, τα αμάραντα ρόδα, που είναι οι ιδέες και η αισθητική, ποτέ δεν είναι τόσο αθώα όσο φαίνονται. Έχουν δε τρομακτική ισχύ, όπως, πάντα εκ των υστέρων, διαπιστώνουμε.

Παρότι απ’ την ιστορία φαίνεται πως η μοίρα της αριστεράς είναι η διαρκής εναλλαγή μιας χαμένης άνοιξης κι ενός βαρύ χειμώνα, η μοιρολατρία δεν μας ταιριάζει. Καιρός λοιπόν να πάψουμε να θρηνούμε για την «κλοπή» των συνθημάτων μας από τους «άλλους». Μήπως, όμως, αυτή τη φορά πρέπει να ψαύσουμε περισσότερο, όλες τις βεβαιότητές μας; Να λοιπόν ο λόγος, για να γίνει αυτή η συζήτηση. Ακόμη κι αν είμαστε βέβαιοι, πως κάποια στιγμή πάλι θα μας κλέψουν τα συνθήματά μας. Δεν πειράζει∙ πάλι εδώ θα είμαστε, εμείς ή κάποιοι άλλοι, για να αρθρώσουμε καινούριο λόγο. Επί της Θεωρίας, της Λογοτεχνίας, της Αριστεράς.

Κώστας Βούλγαρης