Ο θεατρικός Μποστ, άπας...

Χριστιάνα Σούλου, Amère Arcadie, 2023, ξυλομπογιά σε χαρτί, 56 x 69 εκ.

Του Ιάσονα Χανδρινού*

 

ΜΠΟΣΤ, Τα θεατρικά, πρώτος τόμος, Εκδόσεις Μωβ Σκίουρος, σελ. 392

 

Ο τόμος των Θεατρικών του Μποστ, που εκδόθηκε τη βδομάδα της επετείου του Πολυτεχνείου, είναι οπωσδήποτε μια έκπληξη στο εκδοτικό πεδίο της χρονιάς που πέρασε. Περιέχει τα κείμενα επτά έργων του Μέντη Μποσταντζόγλου, του γνωστού μας Μποστ (Όμορφη πόλη, Φαύστα, Ο Κουτσός, Ένας ειλικρινής φορολογούμενος, Ο ήρωας της Κολομβίας, Ρωμαίος και Ιουλιέτα), και είναι ο πρώτος τόμος από μια πολύτομη έκδοση που φιλοδοξεί να παρουσιάσει για πρώτη φορά στο κοινό ολόκληρο το θεατρικό έργο του Μποστ, έργο αρκετά πλούσιο, που αποτελείται από θεατρικά έργα, επιθεωρήσεις, μονόπρακτα και σκετς και εκτείνεται σε ένα εύρος τριών δεκαετιών, από το 1962 που ανέβηκε στο θέατρο Παρκ η Όμορφη πόλη -συνεργασία του Μποστ με τον Μίκη Θεοδωράκη- έως το 1995 που παίχτηκε το Ρωμαίος και Ιουλιέτα από το Θεάτρο Στοά, οι συντελεστές του οποίου αποτέλεσαν τους μόνιμους θεατρικούς συνεργάτες του Μποστ τα τελευταία χρόνια της ζωής του.

Η έκδοση είναι αποτέλεσμα μιας εκτεταμένης θεατρικής, φιλολογικής και γραμματολογικής έρευνας. Ο ίδιος ο εντοπισμός των κειμένων (πολλά από τα οποία δεν έχουν ποτέ δημοσιευτεί) ήταν ένα στοίχημα που κερδήθηκε κυρίως χάρη στην έρευνα του ηθοποιού και δρα Θεατρολογίας του ΕΚΠΑ, Κωνσταντίνου Κυριακού, ο οποίος έχει εκπονήσει διδακτορική διατριβή πάνω στο θεάτρο του Μποστ και ανέλαβε την αποκατάσταση των έργων στην αρχική γραφή τους. Στη συλλογή του υλικού και στην όλη προετοιμασία της έκδοσης βοήθησαν ο Θανάσης Παπαγεωργίου και ο γιος του Μποστ, ηθοποιός Γιάννης Μποσταντζόγλου. Η φιλολογική επιμέλεια ανήκει στην Μαίρη Σταθοπούλου. Στην παρουσίαση που πραγματοποιήθηκε στο θέατρο Στοά στις 16 Νοεμβρίου, μια βραδιά έντονης συγκίνησης, νοσταλγίας αλλά και γέλωτος μέχρι δακρύων, νοερά παρών ήταν και ο μεγάλος γιος του Μποστ, Κώστας Βοσταντζόγλου, που έφυγε από τη ζωή το 2021. Στο βιβλίο δημοσιεύεται, εν είδει προλόγου, ένα εκτεταμένο κείμενο αφιερωμένο στον πατέρα του.

Είκοσι οκτώ χρόνια μετά τον θάνατο του Μποστ, τον Δεκέμβριο του 1995, ένα τέτοιο βιβλίο μοιάζει εγχείρημα τολμηρό. Όπως συμβαίνει και με το ίδιο το υλικό σώμα του πολυσχιδούς έργου του, η κληρονομιά του Μποστ σήμερα εμφανίζεται αρκετά κατακερματισμένη. Όσοι γνωρίζουν και αναφέρονται ακόμα σε αυτόν, ανακαλούν κατά κύριο λόγο τις εμβληματικές γελοιογραφίες από τη «χρυσή περίοδο» που εργαζόταν στον Τύπο, τέλη δεκαετίας του ’50 και αρχές του ’60. Είναι επίσης γνωστός σε συλλέκτες, δημοπράτες και εμπόρους τέχνης, όπως φαίνεται κι από τις αρκετά υψηλές τιμές που συνοδεύουν τα προς πώληση έργα του, πίνακες, σκίτσα και δείγματα από τα χιλιάδες μπουκάλια, πιάτα, τασάκια, μολυβοθήκες κ.ά. που διακόσμησε με χαρακτηριστικά ανορθόγραφα τσιτάτα. Ο θεατρικός Μποστ είναι λιγότερο γνωστός. Όπως σημειώνει στο προλογικό του σημείωμα ο Θανάσης Παπαγεωργίου, σήμερα οκτώ στους δέκα ηθοποιούς δεν έχουν καν ακούσει το όνομα Μποστ. Αυτό είναι που κάνει το εν λόγω βιβλίο ένα εγχείρημα τιμής και αποκατάστασης. Τιμά το θέατρο του Μποστ αλλά κυρίως τον ίδιο τον Μποστ, μια μοναδική σατιρική φλέβα που για πάνω από 40 χρόνια προίκισε τόσο γενναιόδωρα την ελληνική γελοιογραφία, τη ζωγραφική, το χρονογράφημα και το θέατρο, διδάσκοντας νέους τρόπους παρασκευής και κατανόησης του αστείου. Ο Μποστ υπήρξε ένας πρωτεϊκός δημιουργός, σταθερά αυτοανακαλυπτόμενος και σε μόνιμη κατάσταση υπέρβασης του εαυτού του. Το βιβλίο μάς παρουσιάζει ξανά στο ελληνικό κοινό τον θεατρικό Μέντη Μποσταντζόγλου και τα σπαραταριστά έμμετρα κείμενά του. Μοιράζεται έτσι με τον αναγνώστη αυτό που κατάλαβαν (και μπράβο τους) οι συντελεστές της έκδοσης: πως μιλάμε για έναν ανεπανάληπτο σατιρικό δημιουργό που υπήρξε, μεταξύ άλλων (όπως διαβάζουμε στο αυτί του βιβλίου), «ένας γνήσιος ιδεολόγος, βαθύτατα τρυφερός, μαχητικός για τα δίκαια των απανταχού καταπιεσμένων». Στα θεατρικά κείμενα ξεδιπλώνονται όλα τα υλικά του μποστικού χιούμορ: διαχρονικοί χαρακτήρες από το κλασικό ρεπερτόριο, σάτιρα, πολιτικό σχόλιο, ειρωνεία, γκροτέσκο, παράλογο, υπερβολή, απομυθοποίηση. Τα υλικά αυτά από τη φύση τους είναι άχρονα, ενώ ακόμα και η επικαιρότητα που ο Μποστ συστηματικά καυτηρίαζε και σήμερα είναι ξεπερασμένη, μοιάζει να μας αφορά και μάλιστα με τρόπο αναπάντεχο. Στην Όμορφη πόλη, η πτωχή Μαμά Ελλάς, λέει στον Πειναλέοντα: «Πάρε κι αυτό το τάλληρον από το πορτοφόλι / να βάλει έλαιον καλό να πεις στον παντοπώλη / κι αν για τα χρέη τα παλιά εκείνος σε ρωτήσει / να πεις θα έλθει η μαμά να τα τακτοποιήσει». Κάθε ομοιότητα με τα σημερινά σουπερμάρκετ εντελώς συμπτωματική. Στο Ρωμαίος και Ιουλιέτα, ο χορός των τροβαδούρων θρηνεί τον Ελ Γκρέκο (που θανατώθηκε από τον Ρωμαίο σε μονομαχία -μη ρωτάτε!) ψάλλοντας: «Υπάρχει μια διάδοσις, πως μπήκε σ’ ένα τραίνον και τον ανέσυραν νεκρόν και ακρωτηριασμένον / καθόσον η ταχύτητα που δεν εμετριάσθη / και από λάθος οδηγού το τραίνον εκτροχιάσθη / Το οδικόν το δίκτυον εδώ εις την Βερόνα / δεν συντηρείται επαρκώς εδώ κι’ έναν αιώνα / Το κόστος είναι υψηλόν και αι γραμμαί χωλαίνουν / κ’ είναι πολύ διστακτικοί όσοι στα τραίνα μπαίνουν». Λιγότερο από ένα χρόνο μετά την τραγωδία στα Τέμπη, αυτός ο δεκαπεντασύλλαβος δεν είναι προφητεία, αλλά η υπενθύμιση πως το χιούμορ είναι το πιο ισχυρό αντίδοτο των κακοδαιμονιών μας, κι αν αυτές οι κακοδαιμονίες επιμένουν, τότε πρέπει να επιμένει και η σάτιρα. Τα Θεατρικά του Μποστ είναι, εκτός των άλλων, και μια δροσερή, αγέραστη ανθολογία πολλών μικρών, πικρών σχολίων πάνω στις (διαχρονικές) εθνικές μας παθογένειες. Η Χριστίνα Χαραλαμποπούλου και ο Σπύρος Παπαϊωάννου, τα παιδιά του Μωβ Σκίουρου, μας το χάρισαν απλόχερα και τους ευχαριστούμε με μια βαθιά υπόκλιση.

 

* Ο Ιάσονας Χανδρινός είναι ιστορικός