Ο Μερτίκας που αγαπήσαμε

Στα ίχνη της δοκιμιακής, μεταφραστικής και εκδοτικής δραστηριότητας του Γιώργου Μερτίκα

 
Του Γιάννη-Παναγιώτη Βούλγαρη*
 

«Οι άνθρωποι συνήθισαν να περιφρονούν το πνεύμα των λέξεων […], να το θεωρούν πλάσμα της φαντασίας, κατάλληλο για βραδινές πνευματιστικές συγκεντρώσεις, που θα το καταναλώσουν κι αυτό, βγαίνοντας προς στιγμή από την ανία του κόσμου. Το πνεύμα όμως εκδικείται. Γιατί έχει τη δική του ζωή. […] Τριγυρνά στον κόσμο […] ζητώντας επίμονα εκείνο που του ανήκει. Τη δικαίωσή του στον κόσμο».[1]

Γιώργος Μερτίκας

 

Ο Γιώργος Μερτίκας υπήρξε τόσο χαμηλών τόνων που ποτέ δεν διεκδίκησε την αναγνώριση που αναλογούσε στο έργο του, παρότι βρισκόταν, σε όλες τις δεκαετίες της δραστηριότητάς του, στο επίκεντρο του φιλοσοφικού στοχασμού στην Ελλάδα. Το έργο του όμως είναι, και θα συνεχίσει να είναι, παρόν∙ ακτινοβολώντας το μέγεθός του, την ποιότητα και την καθοριστικότητά του.

 

Αποτιμώντας το έργο του Παναγιώτη Κονδύλη, ο Γιώργος Μερτίκας έγραφε:

 

«Προτού ξεκινήσω την αναφορά μου στη μεταφραστική κι εκδοτική δραστηριότητά του […], επιτρέψτε μου να υπενθυμίσω ότι αυτή δεν είναι η πρωτεύουσα εργασία του. […] Έχει να παρουσιάσει πρωτότυπο και πολυσήμαντο έργο, που ασφαλώς χρειάζεται ιδιαίτερη μελέτη και παρουσίαση. Ωστόσο, έχω την πεποίθηση ότι η δουλειά του ως μεταφραστή ή επιμελητή αποτελεί προϋπόθεση για την υποδοχή ή θεμελίωση του συγγραφικού του έργου».[2]

 

Ο Γιώργος Μερτίκας ήταν συγγραφέας, μεταφραστής και εκδότης, ο οποίος, «όχι μόνον παρήγαγε πρωτότυπο πνευματικό σημαντικό έργο, μα συνάμα φρόντισε να δώσει και τις πηγές του μέσω της μεταφραστικής κι εκδοτικής δραστηριότητάς του».[3] Η τριπλή του αυτή ιδιότητα πραγματώνεται στο μέγιστο βαθμό της στο περιοδικό Λεβιάθαν, το οποίο αποτελεί συγχρόνως το κορυφαίο περιοδικό πολιτικής φιλοσοφίας στη μεταπολίτευση, εκ των κορυφαίων πολιτικών περιοδικών της ίδιας περιόδου, και εκ των κορυφαίων φιλοσοφικών περιοδικών της Ελλάδας του 20^ού αιώνα. Και όχι μόνο αυτό. Με τον Λεβιάθαν, ο Μερτίκας έδειξε πώς πρέπει να βγαίνουν τα περιοδικά, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και γενικώς. Ο Λεβιάθαν αποτέλεσε ό,τι πιο κοντινό μπορούσε να υπάρξει στο περιοδικό Telos, όχι ως αντιγραφή ή ως μεταφορά του εν λόγω περιοδικού στα ελληνικά δεδομένα, αλλά ως αντίστοιχο εγχείρημα και ισότιμο μέγεθος, σε μια κατά πολύ μικρότερη χώρα, με γλώσσα που δεν μιλιέται εκτός των συνόρων της. Άλλωστε, το να λαμβάνουν κείμενα προς δημοσίευση από παγκόσμια μεγέθη της εποχής τους, όπως η Heller, δεν το διανοούντο και δεν το διανοούνται σχεδόν όλα τα περιοδικά παγκοσμίως, πλην εξαιρέσεων∙ και σε αυτές τις εξαιρέσεις δεν περιλαμβάνονται άλλα ελληνικά περιοδικά, πλην του Λεβιάθαν. Μάλιστα, η Agnes Heller, από κοινού με τον Κορνήλιο Καστοριάδη και τον Martin Jay, συγκροτούσαν τη «Διεθνή Συμβουλευτική Επιτροπή» του Λεβιάθαν…

 

Φυσικά, αν αναφερθούμε μόνο στον περιοδικό Τύπο και τα ένθετα εφημερίδων, ο Μερτίκας έκανε πολλά περισσότερα από τον Λεβιάθαν, τόσο πριν, όσο και μετά. Το περιοδικό Σημειώσεις αποτελεί ένα αντίστοιχα μοναδικό φαινόμενο, όπως ο Λεβιάθαν, και ο Μερτίκας συμμετείχε και στα δύο. Στη συνέχεια, και μέχρι σήμερα, υπήρξε μέλος της συντακτικής ομάδας των Αναγνώσεων. Είναι αυτό το συνολικό συγγραφικό και μεταφραστικό του έργο; Ούτε κατά διάνοια.

 

Φτάνουμε στα βιβλία, όπου ο Μερτίκας μας «δίνει τις πηγές του» σε πλήρη έκταση, αφού έχει θέσει το πλαίσιο περί του τι είναι  αναγκαίο να μεταφραστεί και να εκδοθεί στην Ελλάδα σήμερα, σε ένα σήμερα αρκετών δεκαετιών. Στο επίκεντρο της σκέψης του Μερτίκα βρίσκεται ο προσδιορισμός των όρων συγκρότησης της «φιλελεύθερης πολιτικής θεολογίας»[4] ως κυρίαρχου αφηγήματος της σύγχρονης πραγματικότητας. Προκειμένου να προσεγγίσει αυτό το ζήτημα, ο Μερτίκας άντλησε εργαλεία από συγκεκριμένα πεδία της ανθρώπινης σκέψης, προσεγγίζοντάς τα μέσα από το πεδίο στο οποίο συναντιούνται, τη φιλοσοφία. Αυτά τα πεδία θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι τα εξής.

 

Την πρωτοκαθεδρία κατείχε η Πολιτική Φιλοσοφία, με έμφαση στην Πολιτική Θεολογία (Carl Schmitt, Hannah Arendt, Alexandre Kojève, Franz Neumann, Isaiah Berlin, Leo Strauss, Norbert Elias, Παναγιώτης Κονδύλης και Michael-Allen Gillespie) και την Κριτική Θεωρία (Friedrich Pollock, Herbert Marcuse, Jürgen Habermas, Albrecht Wellmer, David L. Gross [περιοδικό Telos]). Έπεται το τρίπτυχο Κοινωνιολογία – Πολιτική Οικονομία – Πολιτική Θεωρία στις πιο φιλοσοφικές εκδοχές του: Vilfredo Pareto, Joseph Schumpeter, Franz Neumann, Norbert Elias, James Burnham, Joseph Gabel, Alain Touraine, Anthony Giddens, Richard Sennett, Michel Maffesoli, Christopher Lasch. Μέσα από όλα τα παραπάνω πεδία προσέγγιζε και την ψυχανάλυση (Whyte-Law Lancelot, Norbert Elias, Farhad Dalal, A.P. Tom Ormay), εστιάζοντας στο ζήτημα του υποκειμένου, αλλά και στον προσδιορισμό των φιλοσοφικών και ιστορικών προϋποθέσεων του φροϋδικού έργου. Στη συνέχεια έχουμε το πεδίο της Ιστορίας (Grigori-Petrovitch Maximov, Mihri Belli, David H. Close) και το πεδίο της Αισθητικής (Edward W. Said, Terry Eagleton) με έμφαση στην προσέγγιση του έργου τέχνης μέσα από τις έννοιες της λύτρωσης και της αποκάλυψης. Ναι, όλους τους παραπάνω συγγραφείς τους έχει μεταφράσει, όπως και αρκετούς ακόμα.

 

Όταν μας μιλά για την τέχνη της αποκάλυψης, ο Μερτίκας γράφει:

 

«Με τον όρο τέχνη της αποκάλυψης θέλω να προσδιορίσω το είδος εκείνο της τέχνης που δεν προσφέρει μια εξιδανικευμένη εικόνα της κατεστημένης ολότητας του κόσμου προς τα μέλη του, καλλιεργώντας προσχεδιασμένα την αποδοχή και τη συναίνεση προς αυτή. […] Η αποκάλυψη ως έννοια σημαίνει την πράξη του αποκαλύπτειν, το ξεσκέπασμα, τη φανέρωση, τη δηλοποίηση του όντος. […] Στη διάρκεια μιας ανθρώπινης ζωής ο κάθε άνθρωπος μπορεί εάν κι ο ίδιος το επιθυμεί, να συναντηθεί μ' εκείνο το έργο που ταιριάζει απόλυτα και μοναδικά στην ιδιοσυγκρασία του. Από τη στιγμή αυτή και ύστερα δύναται να ξανοιχτεί σ' ατελεύτητα ταξίδια προς αντιφατικούς κι ανεξερεύνητους ορίζοντες. Αν δεν χαθεί, θαμπωμένος από τον πλούτο που ανακαλύπτει σε κάθε βήμα του, θα επιστρέψει κάποια στιγμή στον κεντρικό πυρήνα του έργου, εμπειρότερος και σοφότερος από πριν, για να το πλουτίσει με το φως της δικής του ύπαρξης. Η ιδέα αυτή διατρέχει τη γραπτή και προφορική παράδοση για το πεπρωμένο. […] Ο Ernst Bloch ονομάζει αυτή την ιδέα αναγνώριση. Στην αναγνώριση μας αποκαλύπτεται ότι το καινούργιο δεν είναι ποτέ εντελώς καινούργιο γιατί πάντοτε εμφορούμεθα από κάτι με το οποίο το μετράμε».[5]

 

Και συνεχίζει:

 

«Η απώλεια της παράδοσης, εξαιτίας της απομαγικοποίησης του κόσμου, καταλήγει σ' έναν κόσμο χωρίς εικόνες, σε μια ερήμωση του πνεύματος. […] Μέσω της αποκάλυψης γίνεται γνωστό ότι η κατεστημένη ολότητα είναι δημιούργημα της πάλης μέσα στο ανθρώπινο είδος. Είναι ο κόσμος, που το κάθε άτομο αναγνωρίζει ως δικό του έργο, στοχάζεται πάνω σ' αυτό κι ενεργεί, αντικειμενοποιώντας τον εαυτό του. […] Η αυτοαναγνώριση είναι το αίσθημα εκείνο που δημιουργείται όταν αντικρύζουμε το έργο κι ευθύς αμέσως μας έρχονται στο νου σα λάμψη όλα εκείνα που θέλαμε να κάνουμε, που έπρεπε να κάνουμε και που το βάρος του κόσμου μας απομάκρυνε απ' αυτά. Από μας εξαρτάται η συνέχεια της γνώσης που αποκτήσαμε στην επαφή με το έργο τέχνης».[6]

 

Όπως παραθέτει ο Μερτίκας στο κείμενο του για τον Θουκυδίδη, «προς τα εμπρός αλλά και προς τα πίσω θέλουμε να κοιτάμε»,[7] και «η μνήμη είναι η κατ’ εξοχήν ανθρώπινη ικανότητα στην οποία εδράζεται η φιλοσοφία ως αναζήτηση της αλήθειας και, στην πολιτική εκδοχή της, ως αναζήτηση του ορθώς πράττειν».[8] Ο Μερτίκας, υιοθετώντας την «πολιτική θεολογία του Θουκυδίδη»,[9] συγκροτεί μια «τραγική έποψη για την ιστορία και τον άνθρωπο».[10] Μέσα από τις έννοιες της αποκάλυψης και της λύτρωσης, αλλά και της γενεαλογίας των πολιτικών θεολογιών (εκκοσμικευμένων και μη) που αυτές συγκροτούν, ο Μερτίκας επιστρέφει από όλα τα άλλα πεδία στο πολιτικό, απ’ όπου εκκίνησε, για να υποστηρίξει στο σήμερα ότι: «ο εικοστός αιώνας τέλειωσε με τη διάψευση της κομμουνιστικής ουτοπίας και καταπώς φαίνεται στις μέρες μας ο εικοστός πρώτος ετοιμάζεται να δει την κατάρρευση της φιλελεύθερης ουτοπίας».[11] Αυτή η κατάρρευση, που ήθελε να δει ο Μερτίκας να πραγματώνεται, δεν θα έρθει μόνη της, οφείλουμε να τη φέρουμε. Όπως οφείλουμε να διασώσουμε και να φροντίσουμε το έργο που μας άφησε ο Μερτίκας.

 

Κλείνω και πάλι με τα λόγια του Μερτίκα για τον Κονδύλη, τα οποία αρμόζουν στο ακέραιο για τον Μερτίκα σήμερα:

 

«Οφείλω να ομολογήσω πως κάθε φορά που προσεγγίζω πτυχές της δουλειάς και της σκέψης του […] μένω έκπληκτος για το βάθος και την ευρύτητά της, για την άτεγκτη συνέπεια και ειλικρίνειά της. Ωστόσο, για όλους εμάς, τους φίλους του, πάντα θα υπάρχει κάτι παραπάνω, αυτή η ανεπανάληπτη επαφή που είχαμε μ’ έναν ευγενικό, γεμάτο θέρμη και πάθος, σπουδαίο άντρα. […] Παραμένει τώρα το έργο του, το οποίο αξίζει να διασωθεί και χρειάζεται τη φροντίδα μας. Έχω την ακλόνητη πεποίθηση πως οι ερχόμενες γενεές είναι υποχρεωμένες να περάσουν μέσα από τούτο, εφόσον είναι μια τεράστια λεωφόρος».[12] Αυτός ήταν, και θα συνεχίσει να είναι, ο Γιώργος Μερτίκας που αγαπήσαμε.

 

Ενδεικτικός πλοηγός στο έργο του Γ. Μερτίκα

 

Αναφέρω τα περισσότερα από τα βιβλία στα οποία συμμετείχε (επιφυλάσσομαι ως προς το κατά πόσον αποτελούν το σύνολο, απαιτείται έρευνα), και ενδεικτικά μόνο κάποιες δημοσιεύσεις/μεταφράσεις.

 

Α. Πολιτική Φιλοσοφία – Πολιτική Θεολογία

 

Carl Schmitt:

 

- Schmitt C., «Η νόμιμη παγκόσμια επανάσταση», περιοδικό Λεβιάθαν, τ. 13 (1993).

- Μερτίκας Γ., «Συμπληγάδες. Ο Carl Schmitt μεταξύ αυταρχισμού και επανάστασης», περιοδικό Λεβιάθαν, τ. 13 (1993).

- Schmitt C., «Πολιτική Θεολογία», περιοδικό Λεβιάθαν, τ. 15 (1994). Κεφάλαιο του ομώνυμου βιβλίου.

- Schmitt C., «Για την αντίθεση μεταξύ κοινοβουλευτισμού και δημοκρατίας», περιοδικό Λεβιάθαν, τ. 16 (1996).

- Συλλογικό, Τα όρια του φιλελευθερισμού, Ύψιλον, Αθήνα 2014.

- Schmitt C., Πολιτική Θεολογία, εκδόσεις Λεβιάθαν (Αθήνα 1994) & Κουκκίδα (Αθήνα 2016).

- Μερτίκας Γ., «Με τα μάτια του εχθρού. Ο Καρλ Σμιτ και η Ρώσικη Επανάσταση», στο: Συλλογικό, 1917. Η Οκτωβριανή Επανάσταση και η Ρώσικη Πρωτοπορία, Βιβλιόραμα, Αθήνα 2017.

- Μερτίκας Γ., «Καρλ Σμιτ: φίλος ή εχθρός; » [Βιβλιοκριτική του: Carl Schmitt, Ο Λεβιάθαν στην πολιτειολογία του Τόμας Χομπς], ένθετο «Αναγνώσεις», Αυγή, 14/11/2010.

 

Hannah Arendt:

 

- Arendt H., «Τί είναι αυθεντία;», περιοδικό Λεβιάθαν, τ. 15 (1994).

- Arendt H., Η κρίση της κουλτούρας και άλλα κείμενα, Στάσει Εκπίπτοντες, Αθήνα, 2012.

- Arendt H., Ελευθερία, αλήθεια και πολιτική, Στάσει Εκπίπτοντες, Αθήνα, 2012.

- Μερτίκας Γ., «Αντιρρήσεις. Μια (φιλική) συνομιλία με την Άρεντ για την πολιτική θεολογία», περιοδικό Έρμα (2022).

 

Για τον Alexandre Kojève:

 

- Μερτίκας Γ., «Το τέλος της ιστορίας και η Λατινική Αυτοκρατορία του Αλέξανδρου Κοζέβ», περιοδικό Έρμα, τ. 1 (2016).

- Kojève Α., Η Λατινική Αυτοκρατορία, Εξάρχεια, Αθήνα 2016.

- Kojève Α., Η έννοια της αυθεντίας, εκδόσεις Κουκκίδα, Αθήνα 2018.

 

Franz Neumann:

 

- Neumann F., Τα όρια της δικαιολογημένης ανυπακοής, Ευρασία, Αθήνα 2003

- Neumann F., Εισαγωγή στη μελέτη της πολιτικής εξουσίας, Κουκκίδα, Αθήνα 2016.

 

Isaiah Berlin:

 

- Berlin I., Καρλ Μαρξ. Η ζωή και η εποχή του, Scripta, Αθήνα, 1998

- Berlin I., Τρεις κριτικοί του Διαφωτισμού. Vico, Hamann, Herder, Κριτική, Αθήνα, 2002.

- Berlin I., Το σαθρό υλικό του ανθρώπου, Κριτική, Αθήνα 2015.

 

Leo Strauss:

 

- Συλλογικό, Τα όρια του φιλελευθερισμού, Ύψιλον, Αθήνα 2014.

- Strauss L., Η πόλη και ο άνθρωπος. Αριστοτέλης, Πλάτων, Θουκυδίδης, Κουκκίδα

Αθήνα, 2020.

 

Norbert Elias:

 

- Μερτίκας Γ., «Νόρμπερτ Ελίας: ένας κορυφαίος κοινωνιολόγος του 20ού αιώνα» [Βιβλιοκριτική του: Norbert Elias, Η θεωρία του συμβόλου], ένθετο «Αναγνώσεις», Αυγή, 19/6/2011.

- Elias N., Η μοναξιά των ετοιμοθάνατων, Κουκκίδα, Αθήνα 2021.

 

Παναγιώτης Κονδύλης:

 

- Συλλογικό, 5 οικουμενικοί Έλληνες στοχαστές. Αξελός, Καστοριάδης, Κονδύλης, Πουλαντζάς, Σβορώνος, Εκδόσεις των Συναδέλφων, Αθήνα 2014.

- Μερτίκας Γ., «Π. Κονδύλης ή ο Μακιαβέλλι στη μαζική δημοκρατία», στο: Συλλογικό, Γκρίζο πάνω στο γκρίζο. Ο Παναγιώτης Κονδύλης και η Κριτική του Διαφωτισμού, Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα 2021.

 

Michael-Allen Gillespie:

 

Gillespie M. A., Ο μηδενισμός πριν από τον Νίτσε, Πατάκη, Αθήνα 2004

 

Άλλα κείμενα πολιτική θεολογίας:

 

- Μερτίκας Γ., Η επικαιρότητα της ουτοπίας [Βιβλιοκριτική στο: Στέφανος Ροζάνης, Η ουτοπία και οι εικόνες της ], ένθετο «Αναγνώσεις»,  Αυγή, 11/3/2018.

- Μερτίκας Γ., «Μη ζητάς αθανασία…» [Βιβλιοκριτική στο: Franck Damour, Μακάριοι οι θνητοί], ένθετο «Αναγνώσεις», Αυγή, 3/5/2020.

- Μερτίκας Γ., Φρούδες ελπίδες; [Βιβλιοκριτική στο: Mario Tronti, Ο νάνος της θεολογίας και η κούκλα της ιστορίας], ένθετο «Αναγνώσεις», Αυγή, 24/12/2021.

 

Β. Κριτική Θεωρία

 

- Pollock F., «Κρατικός καπιταλισμός: οι δυνατότητες και τα όριά του», περιοδικό Λεβιάθαν, τ. 5 (1989).

- Marcuse H., «Για την επιστήμη και τη φαινομενολογία», περιοδικό Λεβιάθαν, τ. 5 (1989).

- Habermas J., «Για την κοινωνική ταυτότητα», περιοδικό Λεβιάθαν, τ. 6 (1990).

- Wellmer A,, «Για τη διαλεκτική μοντερνισμού και μεταμοντερνισμού», περιοδικό Λεβιάθαν, τ. 2 (1988).

-  Gross D. L., «Η αριστερή μελαγχολία», περιοδικό Λεβιάθαν, τ. 3 (1989).

- Μερτίκας Γ., «Η Σχολή της Φραγκφούρτης και η Κριτική θεωρία» [Βιβλιοκριτική του: Martin Jay, Η διαλεκτική φαντασία], ένθετο Αναγνώσεις, Αυγή, 7/2/2010.

- Mészáros I., Η θεωρία του Μαρξ για την αλλοτρίωση, Κουκκίδα, Αθήνα 2016.

 

Γ. Κοινωνιολογία – Πολιτική Οικονομία – Πολιτική Θεωρία

 

- Pareto V., «Το σύστημα διακυβέρνησης», περιοδικό Λεβιάθαν, τ. 16 (1996).

- Pareto V., Άνοδος και πτώση των ελίτ, Κουκκίδα, Αθήνα 2017.

- Schumpeter J., «Μια άλλη θεωρία της δημοκρατίας», περιοδικό Λεβιάθαν, τ. 16 (1996).

- Neumann F., ό.π. στον ίδιο συγγραφέα.

- Elias N., ό.π. στον ίδιο συγγραφέα.

- Burnham J., «Το νόημα της δημοκρατίας», περιοδικό Λεβιάθαν, τ. 16 (1996).

- Gabel J., «Ουτοπική συνείδηση και ψευδής συνείδηση», περιοδικό Λεβιάθαν, τ. 5 (1989).

- Touraine A, «Κοινωνικά κινήματα: ειδική περιοχή ή κεντρικό πρόβλημα στην κοινωνική ανάλυση;», περιοδικό Λεβιάθαν, τ. 6 (1990).

- Giddens A., Οι συνέπειες της νεοτερικότητας, Κριτική, Αθήνα 2001.  

- Sennett R., Η τυραννία της οικειότητας. Ο δημόσιος και ο ιδιωτικός χώρος στον δυτικό πολιτισμό, Νεφέλη, Αθήνα 1999.

- Maffesoli M., «Μεταμοντέρνα κοινωνικότητα», περιοδικό Λεβιάθαν, τ. 10 (1991).

- Lasch C., «Πρόοδος: η τελευταία δεισιδαιμονία», περιοδικό Λεβιάθαν, τ. 6 (1990).

- Midgley M., Είσαι μια ψευδαίσθηση;, Κουκκίδα, Αθήνα 2018.

 

Δ. Ψυχανάλυση

 

- Lancelot W.-L., Το ασυνείδητο πριν από τον Freud, Εναλλακτικές Εκδόσεις,  Αθήνα 2010.

- Elias N., ό.π. & βλ. τα βιβλία της παρούσας ενότητας (Δ.) υπό αυτό το πρίσμα, αφού αυτά αναφέρονται άμεσα ή έμμεσα στον Elias.

- Dalal F., Η ομαδική ανάλυση μετά τον S. H. Foulkes. Ας (ξανα)μιλήσουμε σοβαρά για την ομάδα, Κανάκη, Αθήνα 2007.

- Ormay A.P. T., Η κοινωνική φύση των προσώπων, Τόπος, Αθήνα 2016.

 

Ε. Ιστορία

 

- Maximov G.P., Η γκιλοτίνα επί το έργον. Οι αναρχικοί στη ρώσικη επανάσταση και η λενινιστική αντεπανάσταση, Πανοπτικόν, Θεσσαλονίκη 2020.

- Belli M., Οι οικονομικές πλευρές της υποχρεωτικής ανταλλαγής μειονοτήτων μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας, Νήσος, Αθήνα, 2017.

- David H. Close, Ελλάδα 1945 – 2004. Πολιτική, κοινωνία, οικονομία, Θύραθεν,

Θεσσαλονίκη 2007.

 

ΣΤ. Αισθητική – Θεωρία Λογοτεχνίας

 

- Said  E. W., Ο κόσμος, το κείμενο και ο κριτικός, Scripta, Αθήνα 2004.

- Συλλογικό, Αναφορά / Αναπαράσταση, Futura, Αθήνα, 2011.

- Συλλογικό, Θεωρία, λογοτεχνία, Αριστερά, Το Πέρασμα (Αθήνα 2008) & Ταξιδευτής (Αθήνα 2013).

- Συλλογικό έργο, Τέρρυ Ήγκλετον: Κείμενα για τη ζωή, την ποίηση, την πολιτική, Το Πέρασμα (Αθήνα 2009) & Ταξιδευτής (Αθήνα 2013).

- Συλλογικό έργο, Η μεταμυθοπλασία ως αφηγηματικός τρόπος και κριτική του μεταμοντερνισμού, Βιβλιόραμα, Αθήνα 2018.

 

Ζ. Λεξικά

 

Συλλογικό, Το φιλοσοφικό λεξικό του Cambridge, Κέδρος, Αθήνα 2011

 

* Ο Γιάννης-Παναγιώτης Βούλγαρης είναι μεταπτυχιακός φοιτητής πολιτικής φιλοσοφίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, μαθηματικός

---

[1] Μερτίκας Γ., «Η τέχνης της αποκάλυψης» (1988), περιοδικό Λεβιάθαν, τ. 1.

[2] Μερτίκας Γ., «Mεταφραστική και εκδοτική δραστηριότητα του Π. Κονδύλη» (2000), περιοδικό Σημειώσεις, τ. 53. Αναδημοσίευση συντομευμένης εκδοχής του κειμένου, εγκεκριμένη από τον συγγραφέα, στο kondylis.wordpress.com (29/1/2009).

[3] Ό.π.

[4] Μερτίκας Γ., «Μη ζητάς αθανασία…», ένθετο Αναγνώσεις, Αυγή, 3/5/2020.

[5] Μερτίκας Γ., «Η τέχνης της αποκάλυψης» (1988).

[6] Ό.π.

[7] Μερτίκας Γ., «Γιατί μεταφράζουμε Θουκυδίδη;», ένθετο Αναγνώσεις, Αυγή, 3/12/2011. Βλ. και Guzzoni U., «Προς τα εμπρός αλλά και προς τα πίσω… θέλουμε να κοιτάμε», περιοδικό Λεβιάθαν, τ. 08 (1990). Η φράση αποτελεί παραλλαγή στίχου του Hölderlin.

[8] Ό.π.

[9] Ό.π.

[10] Ό.π.

[11] Μερτίκας Γ., «Μη ζητάς αθανασία…», ένθετο Αναγνώσεις, Αυγή, 3/5/2020.

[12] Μερτίκας Γ., «Mεταφραστική και εκδοτική δραστηριότητα του Π. Κονδύλη» (2000).