Raed Yassin

Η Θεατρικότητα Ενός Αναβληθέντος Θανάτου ή αλλιώς Ο Διωγμός του Γέλιου

Του Δημήτρη Τρίκα*

Ο Γουλιέλμος της Μπάσκερβιλ, φραγκισκανός μοναχός μεν, άνθρωπος του ορθού λόγου δε, στον μεσαιωνικό κόσμο της κυριαρχίας της τυφλής πίστης και του χριστιανικού τρόμου, ερευνά δολοφονίες μοναχών σε μια μονή της βόρειας Ιταλίας. Στην τεράστια βιβλιοθήκη της μονής, ο δολοφόνος τιμωρεί με δηλητήριο όποιον τυχόν ανακαλύψει και προσπαθήσει να διαβάσει το τελευταίο σωζόμενο αντίγραφο του δεύτερου τόμου της Ποιητικής του Αριστοτέλη, το οποίο είναι αφιερωμένο στην κωμωδία. Γιατί; Γιατί φοβάται (και σωστά) ότι θα ανατραπεί η τάξη των πραγμάτων και θα υπονομευθεί η πίστη του κόσμου μέσα από την ζωή, το κωμικό στοιχείο και το απαραίτητο για τον ελεύθερο και πλήρη άνθρωπο, γέλιο.

Ο Ουμπέρτο Έκο στο περίφημο «Όνομα του Ρόδου» προϋποθέτει την ύπαρξη του «χαμένου στην αντιγραφή» δεύτερου τόμου της Ποιητικής του Αριστοτέλη και η μυθοπλασία του τον θέλει στα χέρια ενός φανατικού μοναχού που αντιλαμβάνεται σαν την ύψιστη απειλή για την στεγνή εξουσία της χριστιανικής ιεραρχίας την ενασχόληση και μελέτη της κωμωδίας και ακόμη χειρότερα, την ελευθερία του ανθρώπου να γελά και μάλιστα με τη βούλα του θεόπνευστου για τη δυτική εκκλησία, Αριστοτέλη.

Ο άνθρωπος που μπορεί και δικαιούται να γελά, είναι ο άνθρωπος που δικαιούται να κρίνει. Οι εξουσίες και οι αυταρχικοί απανταχού της Γης ξέρουν ότι το γέλιο είναι ανατρεπτικό, το γέλιο διαταράσσει τις ισορροπίες του κατεστημένου, νομιμοποιεί τις αθέμιτες για την αυταρχική τάξη πραγμάτων διαδικασίες παραγωγής του, άρα παράγει συνθήκες κριτικής σκέψης και βιώματα ευχαρίστησης, ψυχικής ευφορίας και σωματικής ηδονής.

«Ένα γέλιο μας θα σας θάψει» γράφει ο αλάνθαστος τοίχος απέναντι από την κατοικία του Ηγεμόνα…Το γέλιο το απεχθάνονται οι εξ αποκαλύψεως δάσκαλοι, οι θεολόγοι, οι στρατηγοί, ακόμα και οι κάθε λογής αυταρχικοί …δημοκράτες του κόσμου τούτου. Ο διωγμός του γέλιου είναι το ύψιστο καθήκον τους.

Γέλιο το ανατρεπτικό, γέλιο ζωογόνο, γέλιο που διαταράσσει, γέλιο που νομιμοποιεί τις «αθέμιτες» διαδικασίες που το παρήγαγαν. Γέλιο που διασπά την ήρεμη τάξη των καθημερινών πραγμάτων. Γέλιο που δικαιώνει συμβολικά την βία του λόγου που το παράγει.

Ο Λιβανέζος καλλιτέχνης, εικαστικός, μουσικός, θεατρογενής και εν τέλει δύσκολα κατατάξιμος εντός των παραδοσιακών εσωτερικών διαχωρισμών της Τέχνης, Read Yassin, ήρθε αυτές τις μέρες στην αθηναϊκή γκαλερί Καλφαγιάν, με τα πλαστικά γλυπτά και τα ζωγραφικά έργα του, τις φωτογραφίες και το βίντεο που προβάλλεται, σαν λείψανα ηρωικά μιας καταλυτικής αντιπολεμικής παρέλασης στον από πόλεμο σπαρασσόμενο Λίβανο και τη μισογκρεμισμένη Βηρυτό, για να επανανοηματοδοτήσει τα σύμβολά του στον σημερινό πολεμοχαρή και πολεμόπληκτο κόσμο μας και να συγκροτήσει ένα πλέγμα - εγκατάσταση, αναφορά στην παρέλαση του δασκάλου τού Yiassin, Raif Karam, που αυτός διοργάνωσε το 1984 στην λιβανέζικη πρωτεύουσα του εμφυλίου πολέμου.

Ο τότε «ταραξίας» Raif Karam διοργάνωσε συγκεκριμένα μια θεατρική πομπή ως αντιπολεμική διαμαρτυρία αλλά και ως κίνηση κατά των περιορισμών και της λογοκρισίας που υφίστατο το θέατρο. Ένας από τους κεντρικούς χαρακτήρες της τότε περφόρμανς ήταν ο διάσημος Λιβανέζος, βαθιά πολιτικοποιημένος και αιχμηρός και αιρετικός κωμικός Shushu, ο οποίος είχε τραγικό θάνατο αφού το όνειρο που είχε να χτίσει ένα θέατρο γκρεμίστηκε από την έναρξη του πολέμου. Στην τότε περφόρμανς του Karam συμμετείχαν ηθοποιοί, χορευτές, εικαστικοί και κάτοικοι και το αποτέλεσμα ήταν εντυπωσιακό και ελπιδοφόρο. Κατάφερε να σταματήσει έστω για λίγες ώρες τις εχθροπραξίες αλλά άφησε και το ανεξίτηλο αποτύπωμά της στη μνήμη όσων συμμετείχαν, όσων το έζησαν σαν θεατές αλλά και οι μεταγενέστεροι που το προσλαμβάνουν από τότε ως την συλλογική πράξη και δράση που κατάφερε να επιβιώσει στον ιστορικό χρόνο και στο συλλογικό υποσυνείδητο.

Το 2022, ο Raed Yassin διοργανώνει, στην Ευρώπη πια, αφού κι αυτή διαθέτει το δικό της εμπόλεμο θέατρο/θέρετρο, και συγκεκριμένα στο Γκρατς της Αυστρίας την αναπαράσταση της παρέλασης του 1984, σαν νεκρική πομπή που πενθεί τις απώλειες του σήμερα.

Ο Shushu επανεμφανίζεται σαν ένα γιγάντιο φουσκωτό πλαστικό μπαλόνι, σώμα, φιγούρα, που κυριαρχεί στην παρέλαση κυριολεκτικά σαν υλικός όγκος και συμβολικά σαν αναφορά αντιπολεμικής μνήμης. Μοιάζει κάτι σαν σώμα σε κώμα, αναφορά σε ένα κράτος χωρίς συνδέσεις και αρθρώσεις, σαν τον σημερινό Λίβανο, που συνοδεύεται από γκροτέσκ γιγάντιες κεφαλές που αναπαριστούν τους ηθοποιούς του Shushu, ακολουθία που θρηνεί σε νεκρώσιμη πομπή και όπου η μουσική βασίζεται στα πολιτικά και παιδικά τραγούδια της εποχής του Shushu αλλά στην αυστριακή πόλη ακούγονται σαν ήχος μπάντας κηδείας στη Νέα Ορλεάνη.

Στην γκαλερί Καλφαγιάν ο Raed Yiassin παρουσιάζει το γλυπτό-φουσκωτό μπαλόνι Shushu, τις ογκώδεις γλυπτικές μάσκες κεφαλής που χρωματίζονται από μπλε ρυάκια δακρύων και αναφέρονται στα πορτρέτα των ηθοποιών του θιάσου του Λιβανέζου νεκρού κωμικού. Υπάρχουν φωτογραφίες της παρέλασης του ’84, το βίντεο της παρέλασης-πομπής διαμαρτυρίας του 2022, και στους τοίχους τα ζωγραφικά πορτρέτα των ηθοποιών, σε κυβιστική απόδοση από τη μία πλευρά, και καλυμμένα από ζωγραφισμένες μουσικές παρτιτούρες, από την άλλη.

Ο χώρος της γκαλερί, ασφυκτικά γεμάτος, συνθέτει ένα έργο-εγκατάσταση μνημειακής διάστασης και μουσειακής υπόστασης, που επιβάλλεται στο χώρο αλλά όχι και στο βλέμμα του επισκέπτη θεατή, αφού λειτουργεί σαν παιγνίδι παιδικό που ενεργοποιεί τη μνήμη και ευαισθητοποιεί νου και κρίση. Να το δείτε όσο προλαβαίνετε!...

*Ο Δημήτρης Τρίκας είναι μουσειολόγος, δημοσιογράφος

Raed Yassin, Η Θεατρικότητα Ενός Αναβληθέντος Θανάτου (2022), περφόρμανς (πρόβα), φεστιβάλ steirischen herbst ’22, Γκρατς, Αυστρία, φωτ.: J. J. Kucek