Λυδία Δαμπασίνα - Lorem Ipsum

Λυδία Δαμπασίνα, Άτιτλο, 2022, τρίπτυχο, ακρυλικό, σίδερο, τρία κρανία ανθρώπινα ανατομικά μοντέλα, μαύρη πλαστική σακούλα, σιτάρι, διαφανής πλαστική σακούλα με νερό, 135 x 380 x 32,5 εκ.

Κέντρο Τεχνών Δήμου Αθηναίων, 25 Μαΐου – 16 Ιουλίου 2023

Του Μανώλη Μπαμπούση*

Η έκθεση της Λυδίας Δαμπασίνα στο Κέντρο Τεχνών του Δήμου Αθηναίων, σε επιμέλεια του Χριστόφορου Μαρίνου, περιλαμβάνει έργα με έντονη συμβολική σημασία, οπτικές εμπειρίες, προσωπικά βιώματα και σκέψεις γύρω από την ανθρώπινη ύπαρξη, τον σεβασμό της φύσης και των διάφορων μορφών ζωής. Προσεγγίζει την οικολογία, την απώλεια, την οικονομία, την καταπίεση από όπου κι αν προέρχεται, διερευνά τα γυναικεία ζητήματα και τον ερωτικό λόγο.

Η ζωγράφος -όπως αποκαλούσε ο Γιάννης Κουνέλλης όλους τους δημιουργούς που κατασκευάζουν εικόνες- επιλέγει ως τίτλο τον τυπογραφικό όρο Lorem Ipsum, με τον οποίο αναφέρεται κανείς στο χωρίς νόημα κείμενο που, έως ότου ολοκληρωθεί το έντυπο, αντικαθιστά τη θέση και μορφή του πρωτότυπου. Η Λυδία Δαμπασίνα αναφέρεται στην αλήθεια και το ψεύδος, τη μορφή και το περιεχόμενο, το storytelling, την ίδια τη δημιουργική διαδικασία, σχολιάζει το αυθεντικό και το αντίγραφο.

Το δάσος έγινε ανάμνηση, έγινε δέντρο στο πεζοδρόμιο. Στην πραγματικότητα τα δέντρα σε λίγο θα υπάρχουν μόνο στους βοτανικούς κήπους (Χωρίς τίτλο, 1983-2023). Στο βίντεο (Χωρίς τίτλο, 2023), ο καταρράκτης έγινε σιντριβάνι, το «βότσαλο έγινε βοτσαλάκι», η φύση σμικρύνεται και διασπάται ως μνήμη σε μικρά επεισόδια.

Οι θεατές της έκθεσης, κινούνται ανάμεσα σε τοπία από κορμούς, κόκαλα, κλαδιά, μαλλιά, στάχια και πλαστικές σακούλες, ανάμεσα στα απολιθώματα της ανθρώπινης βίας, της τυφλότητας και της φίμωσης, όλα αποσπασματικά κομμάτια, που η καλλιτέχνης συναρμολογεί και τα μεταμορφώνει σε έργα δεμένα με τα προβλήματα και τις εμμονές της για τον άνθρωπο, τη φύση και την απώλεια. Οι μαύροι πίνακες (Χωρίς τίτλο, 2022) αφορούν αισθήματα πένθους αλλά και εξέγερσης.

Τρεις ξύλινοι σταυροί φτιαγμένοι από κάθετα και οριζόντια κλαδιά δέντρων (Lorem Ipsum, 2021), παραπέμπουν κρεμασμένοι σε αντίστοιχες ανθρώπινες μορφές. Αιωρούνται αν και δεμένες στον χώρο της κεντρικής έκθεσης, συμμετέχοντας σε ένα θέατρο σκιών. Σκιές και φως, πνεύμα και σώμα ενώνουν την πραγματικότητα με το όνειρο. Συναντούν το ίδιο το έργο στον χώρο της έκθεσης με την ταυτόχρονη βίντεοπροβολή του, ο άνθρωπος και η φύση με τη δύση και την ανατολή, την απώλεια, το δράμα και την καταστροφή.

Οι ξύλινοι σταυροί συνομιλούν μ’ ένα σχέδιο του Diderot και D’Alembert που αναπαριστά το ανθρώπινο σώμα σαν έναν σκελετό από δέντρο, οι αρτηρίες του οποίου διατρέχουν τα κλαριά του. Η ζωγράφος με μία αποφασιστική χειρονομία εναποθέτει πάνω στο σχέδιο, μια μαύρη «κηλίδα» από μελάνι παραδοσιακά ταυτισμένη με το «λάθος», το ατύχημα, ένα ίχνος πληγής στο σχέδιο διαταράσσοντας την ένωσή τους.

Η Λυδία Δαμπασίνα ως ερευνήτρια της ψυχιατρικής διερευνά, συμβολίζει και εμβολίζει την πραγματικότητα - αλλά και την υπερβαίνει. Γνωρίζει να την αποδομεί και να της αποσπά εικόνες, λέξεις, φράσεις, αφηγήσεις και σύμβολα. Οι πυκνές αναφορές σε θραύσματα ιστορίας, μορφών και συναισθημάτων συσσωρεύονται το ένα επάνω ή δίπλα στο άλλο, ανασυνθέτουν ένα νέο σύνολο, σχηματίζουν κατακόρυφους όπως στην Αρχαιολογία της καθημερινότητας (2019), μια στήλη από αποδείξεις ως φορολογικό τεκμήριο, εκτίθεται στην έκθεση, ή σε παλαιότερα έργα της, όπως οι κάρτες de visite βουτηγμένες στον γύψο, σημαντικών ανθρώπων της τέχνης με τους οποίους ουδέποτε επικοινώνησε (Χωρίς τίτλο, 2016) ή στην εγκατάσταση με τα 5000 κρεμασμένα χειρουργικά γάντια (Χωρίς τίτλο, 2000).

Η Λυδία Δαμπασίνα ζυγίζει τις ανισότητες, δίνει χώρο στο περιεχόμενο, τη μορφή και το βάρος της. Στα έργα της όλα αιωρούνται τακτοποιημένα. Φέρουν το βάρος μιας ενόχλησης, συνθέτουν ένα τοτέμ, ανακαλούν και διαχέουν την ανθρώπινη συνθήκη, την πραγματική ζωή, τους προβληματισμούς, και τα τραύματα της ιστορίας.

Στην έκθεση παρουσιάζει δύο κολώνες zig-zag (Χωρίς τίτλο, 2007) από αιχμηρές γυναικείες μαύρες γόβες που αλληλοστηρίζονται σε αντίθετες κατευθύνσεις. Το 2018, στο Μουσείο Κατσίγρα, εκθέτει το γυναικείο σώμα να αιωρείται σαν ένας σάκος του μποξ πάνω από μια στρόγγυλη πολύχρωμη φούστα απλωμένη στο δάπεδο, που από τη μέση της βγαίνει ένα μαύρο γάντι του μποξ.

Στη νέα της γλυπτική εγκατάσταση Ι can’t leave (2022), μια σειρά από λεπτές σιδερένιες ράβδους φέρουν στην άκρη τους κρεμασμένα μακριά μαύρα γυναικεία μαλλιά, δίπλα τους εκθέτει το τεκμήριο του λιθοβολισμού Ιρανών γυναικών, έναν κυβόλιθο σε μαύρο φόντο. Η εγκατάσταση σηματοδοτεί ένα πέρασμα και ένα εμπόδιο. Στον χώρο της έκθεσης συνομιλεί με τη φωτογραφική εικόνα (Άτιτλο, 1981) μιας κοπέλας με τα μακριά μαλλιά της να ντύνουν όλο της το σώμα. Τα χέρια της γίνονται λαβές ενός αρχαίου αμφορέα.

Η Λυδία Δαμπασίνα δημιουργεί στον ίδιο χώρο παράλληλους λαβύρινθους, οργανώνει τα κενά, γεμίζει τα άδεια χιονισμένα βουνά με τους ήχους της σουίτας του Μπαχ για βιολοντσέλο παιγμένα από τον πρώτο της σύντροφο. Ακούμε τη συσσώρευση του ερωτικού διαλόγου, ακούμε τα θραύσματα των μονολόγων, ανακαλώντας τον χρόνο και τη μνήμη. 2100 λέξεις έρωτα (2013) και 2500 λέξεις έρωτα (2014), βίντεο, κείμενα, μουσική.

Την κυνική εποχή της ανισότητας, της κρατικής επιβολής και των διαχωρισμών του πράττειν από το λέγειν, η Δαμπασίνα προτιμά να κυριολεκτεί, να καρφώνει το μαχαίρι στο κόκαλο, (Χωρίς τίτλο, 2023), άλλα και να ζυγίζει την αξία του (Χωρίς τίτλο, 2022). Η καλλιτέχνης μας καλεί, χωρίς το έργο της να μας κουνά το χέρι, να υπογράψουμε μια διαμαρτυρία-προτροπή, η οποία παραμένει κενή νοήματος αν δεν σηκωθούμε από την καρέκλα.

Στο Χωρίς τίτλο (2022) η Δαμπασίνα έχει τοποθετήσει μια καρέκλα προσευχής να πατάει με το ένα πόδι της ένα ανθρώπινο κόκκαλο, ενώ μπροστά, στο δάπεδο, διαβάζουμε τους στίχους της Emily Dickinson:

Εις το όνομα της Μέλισσας - Και της Πεταλούδας - και της Αύρας - Αμήν!

*Ο Μανώλης Μπαμπούσης είναι εικαστικός καλλιτέχνης