Κείμενα και συλλογικές συμπεριφορές

Άποψη της έκθεσης του Helmut Middendorf με τίτλο «Early Paintings, Films and Works on Paper, 1977-1988» στην Γκαλερί Ελένη Κορωναίου

Του Φοίβου Γκικόπουλου*

Οι κοινότητες αποδέχονται και κατέχουν, με διαφορετικούς τρόπους στη σκακιέρα του φαντασιακού τους, διάφορες τάξεις και σύνολα σημείων που σταδιακά -και μέσα από μια σειρά ακόμη και σύνθετων πράξεων– «καθορίζονται» στην πολιτισμική διαδικασία. Αυτές οι τάξεις και αυτά τα σύνολα περιέχουν διαφορετικά σημεία: κατηγορίες, ιεραρχίες, σημεία αναφοράς, μοντέλα, τελετουργίες, αντικείμενα, περιεχόμενα, μόδες, κι εκείνες τις ιδιαίτερες αναπαραστάσεις που ονομάζονται κείμενα.

Ο «προσδιορισμός» τους αποτυπώνεται στις δράσεις ανάμεσα στις τάξεις και τα σύνολα που παράγουν ένα πολιτισμικό σύστημα και τις περιπτώσεις που προκαλούνται από την ελεύθερη χρήση των δυνατοτήτων που περιέχονται στα προγράμματά τους και που καλλιεργούνται από τις όλο και νεότερες χρήσεις από τις κοινωνικές ομάδες. Αυτός ο «προσδιορισμός» αποτυπώνεται και μέσα από μια πλατιά γκάμα ποικίλων συγκρούσεων διαφορετικού τύπου που απλώνονται από τα «περιοδικά απόβλητα», που προκαλούνται από την αλλοίωση ακόμη και ελάχιστων τομέων του φαντασιακού, από τη «λογοκρισία» ή «απαγόρευση» προς ένα σύνολο που θεωρείται από μια ομάδα «επικίνδυνο» για τις δομικές ισορροπίες που πραγματοποιήθηκαν από το τρέχον φαντασιακό.

Αυτή η σύγκρουση απορρέει από το γεγονός ότι οποιοδήποτε σύνολο σημείων (οποιοδήποτε κείμενο) αλλοιώνει το σύστημα των συλλογικών συμπεριφορών. Η παραγωγή του, σε κάθε περίπτωση, είναι συνυφασμένη λίγο ή πολύ με ευαίσθητες «επιδιορθώσεις» και άρα ενδιαφέρει εκ του σύνεγγυς ακόμη και τις πιο καθορισμένες πτυχές του φαντασιακού, ακριβώς όπως οι καλοί τρόποι, η ιδεολογία, τα σύνολα των κανόνων στη διαδικασία παραγωγής των κοινωνικών οργανισμών που κάποτε ονομάζονταν «εκπαίδευση», «ηθική», «ιδέες» κ.ά.

Η συχνότητα, στους ιστορικούς πολιτισμούς, συνεπάγεται ότι, κατά τη διάρκεια της ανακατασκευής των φάσεων ενός μοντέλου ή ενός κειμένου στα σενάρια της ιστοριογραφίας ή κατά τη διάρκεια του προγραμματισμού ενός μοντέλου, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη αυτή την υπόθεση και να προσαρμόσουμε την προγραμματισμένη εργαλειοποίηση ως κατάλληλη να καταχωρήσει τις δομικές διαδικασίες στους γνωστικούς χώρους και άρα να ανακατασκευάσει τα ιδεατά εργαλεία που εμφανίζονται στις μεμονωμένες περιπτώσεις για να προτάξουν ένα μοντέλο σε σύγκριση με ένα άλλο και να ρυθμίσουν την ένταση, την κατεύθυνση και την ταχύτητα της πολιτισμικής αλλαγής. Σπάνια αυτά τα δεδομένα ενδιαφέρουν άμεσα και ταυτόχρονα πολλά πεδία των πολιτισμικών συστημάτων που είναι δομημένα από τα σύνολα πληροφοριών -και από τα σύνολα κανόνων που τις παράγουν, διατηρούν, μεταβιβάζουν- που ήδη υπάρχουν και άρα είναι εξ ορισμού «συντηρητικά». Ένα αναδυόμενο μοντέλο ελάχιστα τις αλλάζει. Είναι λοιπόν δυνατό να ακολουθήσουμε μόνο τις μικρο-διαδρομές και να ανακατασκευάσουμε τα περιορισμένα της αποτελέσματα πάνω στις συλλογικές συμπεριφορές.

Ακολουθώντας τη διαδρομή ενός συνόλου κειμένων, ο ιστορικός μπορεί να αναδείξει τη χρησιμότητα διαφόρων αναδυόμενων και σταθεροποιητικών φάσεων. Αυτές οι φάσεις δημιουργούν ένα απαραίτητο δεδομένο για την ιστορία των μεμονωμένων τάξεων σημείων, κυρίως γιατί επιτρέπουν την αναδιάρθρωση της λειτουργίας στις μεμονωμένες κουλτούρες. Κάθε ιστορική κουλτούρα αποδέχτηκε εργαλεία τελείως διαφορετικά, εκλεπτυσμένα, αρθρωμένα και απόκρυφα και διαφορετικούς τρόπους διαβάθμισης. 

*Ο Φοίβος Γκικόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ