Καντίς για τον Μωυσή Ελισάφ

Κλεοπάτρα Τσαλή, Arrangement No.2 (λεπτομέρεια), 2022-2023, πηλός, μέταλλο, αποξηραμένα φυτά, 1,74 x 1,89 x 23 εκ.

του Σάββα Μιχαήλ

Γιντγκαντάλ βεΓιτκαντάς Σεμέ Ραμπά...

Μεγαλυνθήτω και Αγιασθήτω το Όνομα το Μέγα…

Έτσι αρχίζει η εβραϊκή προσευχή Καντίς, σε γλώσσα αραμαϊκή. Καντίς, δηλαδή Άγιος. Ακούγεται αδιάκοπα σε συναγωγές, σε τόπους μελέτης της Τορά και του Ταλμούδ, την ημέρα του Σαββάτου και σε μέρες γιορτής, προπαντός σε μέρες και τόπους πένθους, όταν εκφωνείται το λεγόμενο Καντίς των ορφανών.

Ένα Καντίς των ορφανών, στο Σιβά, στο Επταήμερο του εβραϊκού Πένθους μετά την ταφή, είναι και τούτη η γραφή εξαδέλφου σε εξάδελφο, στον Μωσέ που στις 17 Φεβρουαρίου 2023, παραμονή του Σαμπάτ, χάθηκε τόσο ξαφνικά όσο μια αστραπή πριν μια βροντή σε ξαφνική καταιγίδα.

“Ξάδερφε!” Έτσι, μονολεκτικά, είχαμε συνηθίσει να απευθύνεται ο ένας στον άλλο, μια κι ο πατέρας του κι ο πατέρας μου ήταν δεύτερα ξαδέρφια, γόνοι της γιαννιώτικης ρωμανιώτικης κοινότητας. Ο ξάδερφος Μωσέ! Δεν είναι άλλος από τον Μωυσή Ελισάφ, τον αριστερό γιατρό των φτωχών, τον επικεφαλής της ξεκληρισμένης ρωμανιώτικης κοινότητας στα Γιάννινα, τον μέχρι πρότινος δήμαρχο της πόλης, που οι επίσημοι του κράτους δεν παύουν να τον αποκαλούν “πρώτο Εβραίο δήμαρχο στην Ελλάδα”.

Ο πρώτος Εβραίος που έγινε δήμαρχος στην Ελλάδα; Καταλαβαίνουν τί μπορεί να κρύβει σαν τιμητική αναφορά μια τέτοια πρόταση; Πόσο αίμα, πόση πικρία, πόση ανείπωτη οδύνη, πόσους διωγμούς, πόσο αντισημιτισμό - ποια τραγική ειρωνεία της Ιστορίας; Ο πρώτος μετά από αιώνες παρουσίας των Εβραίων στον ελλαδικό χώρο; Ο πρώτος, εκλεγμένος μόλις το 2019, στον 21ο αιώνα, μετά από την συνεχή παρουσία των Εβραίων στην Ελλάδα, από την Αρχαιότητα -κατάλοιπό τους είναι οι Ρωμανιώτες- ως την αυγή των Νέων Καιρών, με την εγκατάσταση των Σεφαραδιτών, μετά από την εκδίωξή τους το 1492 από την Ιβηρική, κι από τότε μέχρι το λυκόφως της εποχής μας και τον ζόφο της Καταστροφής, της Σοά, της γενοκτονίας των Εβραίων από τους Ναζί.

Ο αφανισμός των εβραϊκών κοινοτήτων στην Ελλάδα -ας μην το ξεχνάει κανείς- ξεπερνάει σε κλίμακα τις περισσότερες χώρες της Ευρώπης, πλησιάζοντας την Πολωνία και την Ουγγαρία. Μαζί τους καταποντίστηκε και η Ιερουσαλήμ του Νότου, η σεφαραδίτικη Θεσσαλονίκη. Χάθηκε στο Άουσβιτς και η Ιερουσαλήμ της Παμβώτιδας, τα ρωμανιώτικα Γιάννινα.

Ο Μωσέ Ελισάφ ανήκει σε ό,τι απόμεινε, σ’ αυτό που ο προφήτης Ιερεμίας αποκαλεί κατάλοιπον Ισραήλ. Από μιαν άποψη, είμαστε κι ο Μωσέ και τούτος που λέει το Καντίς, παιδιά της Καταστροφής.

Οι γονείς του Μωσέ μόλις είχανε διαφύγει χωριστά από τα Γιάννινα το 1943, λίγο πριν τον αφανισμό, για να γυρίσουν από το Τελ Αβίβ το 1951 και να παντρευτούν. Ο γιος με το όνομα του προφήτη της Εξόδου γεννήθηκε το 1954. Σπούδασε Ιατρική, την πατροπαράδοτη τέχνη κι επιστήμη του συνονόματου Μωσέ μπεν Μαϊμόν, του Μαϊμονίδη, το 1979 πήρε το πτυχίο του από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστήμιου της Αθήνας. Θα βρίσκεται πάντα στο πλευρό των ασθενών του σαν παθολόγος κι αργότερα θα γίνει καθηγητής Παθολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Με φρονήματα αριστερά, θα έχει την δική του περίπλοκη πολιτική διαδρομή μέχρι να εκλεγεί Δήμαρχος το 2019, στην κόψη του μαχαιριού, με 50,3%, μέσα κι ενάντια σε ένα ρατσιστικό όργιο αντισημιτικών επιθέσεων της Δεξιάς και Ακροδεξιάς.

Δεν ήταν κάτι πρωτόγνωρο για τον ξάδερφο Μωσέ. Θα συναντήσει την βαρβαρότητα του αντισημιτισμού και του αντικομμουνισμού από μικρός στην μετεμφυλιοπολεμική Ελλάδα. Η ίδια βαρβαρότητα θα τον ακολουθήσει στον βίο του, σαν φοιτητής στην Αθήνα κι αργότερα σαν επιστήμονας, διανοούμενος και ενεργός πολίτης στη Μικρή μας Πόλη του Δημήτρη Χατζή και του Γιοσέφ Ελιγιά, του εμβληματικού Ρωμανιώτη ποιητή και κομμουνιστή. Στις 19 Φεβρουαρίου 2023, την ημέρα της επίσημης κηδείας του Μωυσή Ελισάφ στο γιαννιώτικο Συναγώι δίπλα από την Λίμνη και της ταφής στο συχνά βανδαλιζόμενο από φασίστες εβραϊκό νεκροταφείο των Ιωαννίνων, ο γιατρός Φιλοκτήτης Σαλαμίνιος θα γράψει σε ανάρτησή του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης: “Πόσοι άραγε από τους επίσημους, με πρώτη την ΠτΔ, θα αναφέρουν ότι ο Μ. Ελισάφ υπήρξε "αλλογενής" (Εβραίος) και κομμουνιστής. Δύο ιδιότητες για τις οποίες το μετεμφυλιακό κράτος της Δεξιάς τον είχε κατατάξει στους πολίτες βήτα κατηγορίας.”

Με τον Μωσέ γνωριζόμαστε βέβαια από παλιά, αλλά βρεθήκαμε μαζί, πρώτη φορά, πιασμένοι χέρι-χέρι σε συμβολική αλυσίδα με άλλους αντιφασίστες, μπροστά στο ίδιο πανέμορφο νεκροταφείο, στο οποίο τάφηκε κι αυτός, μετά από άλλον ένα βανδαλισμό των φασιστών και των αρπακτικών που επιβουλεύονται τον τόπο-“φιλέτο” κατά την χυδαία έκφρασή τους. Η πράξη αντίστασης ήταν το δικό μας Καντίς στους χαμένους δικούς μας.

Γιε Σεμέ Ραμπά Μεβοράχ...Το Όνομα το Μέγα ας γίνει Ευλογητό…

Με όλες τις διαφορές μας σε πολιτική αντίληψη και διαδρομή, δεν έλειψε ποτέ, ο σεβασμός και η αγάπη, ο αόρατος δεσμός των παιδιών της Καταστροφής.

Ίσως καλλίτερα γνώρισε ο ένας τον άλλο, όταν ο Μωυσής Ελισάφ με το Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Ιωαννιτών, μαζί με τον Σταύρο Ζουμπουλάκη και το ίδρυμα Άρτος Ζωής, οργάνωσαν στα Γιάννινα, στον πολιτιστικό πολυχώρο “Δημήτρης Χατζής”, την 1η Φεβρουαρίου 2019 –ήταν μέρα Σάββατο μετά την δύση του ήλιου- εκδήλωση με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του Ernst Bloch, Ο Αθεϊσμός στον Χριστιανισμό - Για την θρησκεία της Εξόδου και της Βασιλείας (Άρτος Ζωής 2019, μετάφραση Πέτρος Γιατζάκης). Ομιλητές ήμασταν, ο Σταύρος Ζουμπουλάκης, ο Γιώργος Σαγκριώτης και ο υπογραφόμενος.

Τίτλος της δικής μου ομιλίας ήταν «O Ernst Bloch εν Εξόδω», Άρχιζε με τα λόγια του Ψαλμού

Εν Εξόδω Ισραήλ εξ Αιγύπτου, οίκου Ιακώβ εκ λαού βαρβάρου...

Μπετσέτ Γισραέλ μι - Μιτσράγιμ, Μπετ Γιαακώβ με- αμ λοέζ…

Τί πιο ταιριαστό να βρεθείς μέσα στην νύχτα, μετά από μια ομιλία για τον Μπλοχ, τον μεγάλο Εβραίο μαρξιστή φιλόσοφο της Ουτοπίας, της Εξόδου από την φαραωνική τυραννία του κόσμου τούτου, για να συνομιλήσεις, γύρω από ένα τραπέζι σαν το Σέντερ του Πέσσαχ, με κάποιον που έχει το όνομα Μωυσής;

Ήταν Φλεβάρης του 2019. Κι είναι Φλεβάρης του 2023 που ο Μωσέ έφυγε και πρέπει να πούμε για αυτόν το Καντίς των ορφανών.

Ας μην ξεχνάμε όμως ότι ανάμεσα στα δυο ξαδέρφια βρέθηκε κι ο Ερνστ Μπλοχ εν Εξόδω. Κι ακόμα, ίσως το σημαντικότερο: ξεχνούν οι περισσότεροι ότι το Καντίς δεν είναι προσευχή αποχαιρετισμού σε αυτούς που ανήκουν πια στο παρελθόν∙ είναι μεσσιανική προσδοκία για το Μέλλον, για Αυτό που δεν υπάρχει Ακόμα, το Noch Nicht Sein του Ερνστ Μπλοχ. Το δείχνει κυριολεκτικά η ίδια η γραμματική μορφή του Καντίς και η διαρκής αναφορά σε χρόνο μέλλοντα και στον μεσσιανικό Ολάμ Αμπά, τον Ερχόμενο Κόσμο

Γιντγκαντάλ.. Μεγαλυνθήτω.. - Ας μεγαλυνθεί το Μέγα Όνομα που Ακόμα δεν έχει μεγαλυνθεί

βεΓιτκαντάς Σεμέ Ραμπά … και Αγιασθήτω το ¨Ονομα το Μέγα – Ας γίνει Άγιο το Άφατο Μέγα Όνομα

Μπεαλμά Κι Μπαρά Χιρουτέ βεΓιαμλίχ Μαλχουτέ, βεγιατσμάχ πουρκανέ βικαρέβ Μεσσιχέ… Αυτό που δεν έχει γίνει Ακόμα άγιο στον Κόσμο που δημιούργησε κι ας έλθει η Βασιλεία – που Ακόμα δεν βασιλεύει και ας έλθει η Λύτρωση που δεν υπάρχει Ακόμα κι ας έρθει πιο γρήγορα ο Μεσσίας…

Σαν μακρινό απόηχο του Καντίς, ας ακούσουμε το παλιό γιαννιώτικο ρωμανιώτικο τραγούδι

Κίνα γλώσσα να μιλήσεις

θάματα να μολογήσεις

τους νεκρούς να τους ξυπνήσεις

με κρασί να τους μεθύσεις

20 Φεβρουαρίου 2023

Μετά την ταφή, δεύτερη μέρα του Σιβά, του Επταήμερου Πένθους