Η Σοβιετική Ατλαντίδα

100 χρόνια από την ίδρυση της Σοβιετικής Ένωσης

Της Ευγενίας Κριτσέφσκαγια*

Στην εκπνοή του 1922, στις 30 Δεκεμβρίου, υπογράφτηκαν η Δήλωση για την ίδρυση της Ένωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών και η Συνθήκη για την Ένωση ανάμεσα στη Ρωσική Ομοσπονδία, την Ουκρανία, την Λευκορωσία και την Υπερκαυκασιανή Σοβιετική Ομοσπονδιακή Σοσιαλιστική Δημοκρατία (Αρμενία, Γεωργία, Αζερμπαϊτζάν).

Γεννήθηκε μια νέα χώρα που έζησε μόλις 70 χρόνια, αλλά σημάδεψε την ανθρώπινη ιστορία όχι τόσο με την ιδεολογία της −οι ιδεολογίες συνήθως γκρεμίζοντας κάτω από το βάρος των δηλώσεων και των υποσχέσεών τους− όσο με την φιλοσοφία της με στόχο τη δημιουργία ενός νέου τύπου ανθρώπου. Όχι του Φρανκενστάιν, όχι του Ρόμποκοπ, ούτε και του Σούπερμαν, αλλά ανθρώπου, που εμπνέεται από το σύνθημα των Σωματοφυλάκων του Αλέξανδρου Δουμά: “Ένας για όλους και όλοι για έναν”.

Ακούγεται στομφώδες, υπερβολικό, και ίσως παράλογο, αλλά είναι προφανές για όσους αποτιμούν τίμια και αντικειμενικά αυτά τα 70 χρόνια απέραντης μοναξιάς: ο στόχος πλησίασε πολύ κοντά στην εκπλήρωσή του. Αυτός ο νέος άνθρωπος γεννήθηκε παρά τις δυσοίωνες προγνώσεις: η κουλτούρα δεν πέθανε, όταν τη χώρα μετά την Επανάσταση του 1917 εγκατέλειψε πλήθος διανοουμένων ή απλά μορφωμένων ανθρώπων, ειδικών. Τη θέση τους πήραν άλλοι, νέοι, που εκπαιδεύτηκαν, μορφώθηκαν, έμαθαν: ο σοβιετικός πολιτισμός δεν έγινε φτωχότερος, μάλλον πλουσιότερος, εμπλουτισμένος με τους πολιτισμούς άλλων −ισότιμων− λαών. Ο νέος άνθρωπος, όπως και ο παλιός, ήθελε να εξελίσσεται πνευματικά, ως πρότυπα η νεολαία συνέχισε να έχει γενναίους και πρωτοπόρους, μόνο που ήταν άνθρωποι της γενιάς της, ο Μαγιακόφσκι, ο Πάβελ Κορτσάγκιν από το Πώς δενόταν το ατσάλι, έπειτα ο Γκαγκάριν. Ο νέος άνθρωπος προτιμούσε να ζει δύσκολα, πλην όμως ρομαντικά, και τη ντροπή δεν την προκαλούσε η απουσία τίτλων ή αγαθών, αλλά η αδράνεια, η αμάθεια και ο ανορθόγραφος λόγος.

Η Σοβιετική Ένωση δεν βούλιαξε ως μια άλλη Ατλαντίδα, αλλά αποδυναμώθηκε και εξολοθρεύτηκε ως ένας άλλος Σαμψών. Δεν υπάρχουν ιδανικές κοινωνίες, δεν υπάρχουν τέλειοι άνθρωποι, σπανίζουν αφοσιωμένοι ηγέτες, χωρίς την αχίλλειο πτέρνα τους. Μόνο ιδανική δεν ήταν αυτή η τεράστια χώρα, κατάφερε όμως να δημιουργήσει έναν νέο τύπο ανθρώπου, που στην πορεία έσφαλε, αποπροσανατολίστηκε, γοητεύτηκε. Προτίμησε να γκρεμίσει το πατρικό του και να χτίσει ένα άλλο πάνω σε καινούργια θεμέλια, παρά να το επισκευάσει.

Έπαιρνε όμως αυτό το σπίτι επισκευή; Ή όντως ήθελε γκρέμισμα; Την απάντηση δίνουν οι πρώην ένοικοί του, οι περισσότεροι από τους οποίους αισθάνονται πλέον άστεγοι, άσχετα αν ζουν σε παλάτια ή σε κούτες. Ακόμα και στη Βικιπαίδεια υπάρχει λήμμα “Νοσταλγία για την Σοβιετική Ένωση” και η “σοβιετική νοσταλγία” αποτελεί σοβαρό κοινωνικό φαινόμενο της εποχής μας.

Λένε πολύ σοφά, ότι στην ιστορία δεν υπάρχουν υποθετικοί λόγοι. Εκεί είναι που το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω. Τι, όμως, νοσταλγεί όλος αυτός ο κόσμος; Ακόμα κι εκείνος, που έζησε πολύ λίγο σ’ εκείνη την Σοβιετική Ατλαντίδα;

Σίγουρα, νοσταλγούν εκείνο τον νέο άνθρωπο, που ζει ακόμα μέσα σε όλους μας σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης, και την αξία του οποίου με τόσο κόπο προσπαθούμε να υπερασπιστούμε με νύχια και με δόντια…

*Η Ευγενία Κριτσέφσκαγια είναι κλασική φιλόλογος

Fred Boissonnas, Μπενζού, περιοχή Θέουτας. Σπήλαιο, 1912, Βιβλιοθήκη της Γενεύης