Τι να κάνουμε;

Dennis Oppenheim, “Coffee Cup – Image fall out”, 1989, γραφίτης, χρωματιστό μολύβι, αραιωμένο λάδι, λαδοπαστέλ, φωταυγής χρωστική σε χαρτί, 126,2 x 192,5 εκ.

Της Τόνιας Κατερίνη*

ΚΩΣΤΑΣ ΓΑΛΑΝΟΠΟΥΛΟΣ, ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΣ (επιμέλεια), Τι να κάνουμε. Σκέψεις για την επανεκκίνηση της ριζοσπαστικής αριστεράς, εκδόσεις Θεμέλιο, σελ. 350

Το βιβλίο κινείται στο επίκεντρο της σημερινής συζήτησης για μια νέα ριζοσπαστική πολιτική και οι επιμέρους οι συμβολές θίγουν ένα μεγάλο εύρος από τα ζητήματα που μας απασχολούν σήμερα. Γράφεται μάλιστα μέσα σε μια ζοφερή διεθνή και ελληνική συγκυρία. Χωρίς να παραβλέπουμε και να υποτιμούμε τα κινήματα και τις αντιστάσεις που αναπτύσσονται σε πολλά σημεία του πλανήτη, η γενική πρόσληψη είναι αυτή που εύστοχα επισημαίνει ο Σταυρίδης, ότι δηλαδή «Το νεοφιλελεύθερο κράτος ασκεί μια ‘πειθαρχική κοινωνική πολιτική’, δηλαδή εξαρτά τις κοινωνικές παρεμβάσεις του από το μέτρο συμμόρφωσης των υπηκόων του. Ταυτόχρονα, μια τεράστιας ανάπτυξης ‘ποινική πολιτική’ περιορίζει τους κινδύνους για την κοινωνική ισορροπία που παράγει η επισφάλεια και η αστική φτώχεια» (σ. 98). Απέναντι σε αυτή τη συνθήκη, η αίσθηση του There is no alternative είναι μια πραγματικότητα για μεγάλο μέρος του κόσμου, μια πραγματικότητα που επιβεβαιώνεται και από τις αλλεπάλληλες πολιτικές αποτυχίες της Αριστεράς. Το βιβλίο λοιπόν είναι ενδιαφέρον, γιατί διερευνά τα όρια των απαντήσεων σε όλα αυτά τα ζητήματα. Θα προσπαθήσω να περιγράψω τους βασικούς άξονες αναζήτησης και τα κλειδιά των απαντήσεων, όπως τους διέκρινα μέσα από τα κείμενα.

Διαπιστώσεις. Αποτυχία των ιστορικών μορφών συγκρότησης και των υπαρκτών παραδειγμάτων. Αδυναμία συγκρότησης των πληττόμενων υποκειμένων σήμερα. Κατάρρευση του κοινωνικού κράτους και εξατομίκευση.

Νέα δεδομένα. Ανάδυση νέων ταξικών υποκειμένων. Αλλαγή στη σχέση παραγωγής – αναπαραγωγής. Η τηλεργασία, η τηλεδιαχείριση και η επεξεργασία και αξιοποίηση πληροφοριών εισάγουν νέα δεδομένα και νέες οριζόντιες σχέσεις συνάντησης και δικτύωσης. Το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής και συνολικότερα τα νέα κινήματα που σχετίζονται με το περιβάλλον αλλάζουν την πρόσληψη της σχέσης του ανθρώπου με τη φύση.

Απαντήσεις. Βασικό θέμα σε πολλά από τα κείμενα είναι το πώς θα αποφύγουμε λάθη του παρελθόντος. Η κύρια ανησυχία αυτής της διερεύνησης είναι πώς μέσα από δημοκρατικές διαδικασίες που θα ενδυναμώνουν τη συμμετοχή και τη συμπεριληπτικότητα θα πετύχουμε να μην εκτρέψουμε για μια ακόμα φορά τη συλλογική πάλη σε εξουσιαστικό μηχανισμό που απομακρύνει σταδιακά, όταν δεν καταστέλλει, τα υποκείμενα από τη συλλογική δράση.

Κάποια κείμενα του βιβλίου είναι αφιερωμένα στην διερεύνηση των Κοινών ως βάση του κοινωνικού μετασχηματισμού και τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να αρθρωθεί μια μαζική λαϊκή αντι-εξουσία. Αλλού, τα κινήματα γύρω από το περιβάλλον, τις έμφυλες σχέσεις, και τη διαχείριση της ψηφιακής τεχνολογίας, τα οποία αφορούν οριζόντια το σύνολο της κοινωνίας, δίνουν μια νέα διάσταση στον τρόπο που συγκροτείται το ανταγωνιστικό κίνημα. Στο βιβλίο υπάρχει, επίσης, ευρεία διερεύνηση των νέων μορφών οριζόντιας κοινωνικής οργάνωσης (δίκτυα αλληλεγγύης, οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, διαδικτυακές δικτυώσεις), καθώς και συσχέτισή τους με τις παραδοσιακές μορφές συγκρότησης των κομμάτων και των πολιτικών οργανώσεων.

Βάζοντας στο τραπέζι και τη δική μου ματιά πάνω σε αυτή τη συζήτηση, θα ήθελα να επισημάνω τρία ζητήματα. Πρώτον, πρέπει οι αγώνες να συνοδεύονται από ένα όραμα; Υπάρχει ένα όραμα που προηγείται των αγώνων; Είναι υπό διαμόρφωση; Πώς συγκροτείται, αν υποθέσουμε ότι είναι χρήσιμο; Πώς διαχειριζόμαστε τα ανταγωνιστικά στοιχεία ανάμεσα στα κινήματα; Κατά τη γνώμη μου, το όραμα είναι ολιστικό, αλλά δεν είναι ούτε πλήρες ούτε οριστικό. Δεύτερον, νομίζω ότι πολλές από τις αναλύσεις των κειμένων αναδεικνύουν την πολυπλοκότητα των κοινωνικών μετώπων, αλλά υποβαθμίζουν τον ενιαίο χαρακτήρα του αντιπάλου. Θα συμφωνήσουμε ότι η σημερινή εποχή χαρακτηρίζεται από σοβαρούς μετασχηματισμούς στις μορφές της εργασίας, αλλά και στον ρόλο της εργασίας στην παραγωγή αξίας και στην κερδοφορία του κεφαλαίου. Αυτοί οι μετασχηματισμοί μας υποχρεώνουν να «ξαναδιαβάσουμε» τη σύγχρονη δομή και τη σύνθεση του κεφαλαίου και να συζητήσουμε τα νέα χαρακτηριστικά της αντίθεσης κεφαλαίου - εργασίας, τον ρόλο της μισθωτής εργασίας και τις νέες δυναμικές αγώνα που μπορούν να προκύψουν μέσα από τη συνάντηση και τη σχέση των εργαζομένων με κοινωνικά υποκείμενα που πλήττονται πολλαπλά από το κεφάλαιο μέσα από άλλους δρόμους (βλ. υφαρπαγή πόρων, υπερχρέωση, περιβαλλοντικές καταστροφές, αδυναμία πρόσβασης σε βασικά αγαθά, έμφυλοι αποκλεισμοί, ρατσισμός). Τρίτον, ο καπιταλισμός θα πέσει με σταδιακή οικοδόμηση του εναλλακτικού μοντέλου; Ο Α. Λιάκος θέτει το ερώτημα: «Αγώνας για την εξουσία με όλα τα μέσα ή αλλαγή στις ιδέες, στην κουλτούρα, στις συμπεριφορές, και προεικόνιση της αυριανής κοινωνίας στη σημερινή;» Ίσως και να μην πρόκειται για ένα διαζευκτικό σχήμα!

Παραμένει ζητούμενη η συσχέτιση της πολιτικής δράσης με την καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Αν και οι μέχρι σήμερα εμπειρίες πολλών από εμάς είναι συνδεδεμένες με τις κλασικού τύπου οργανωτικές μορφές, οι διαδρομές όλων μας και η συνομιλία μας με τις παγκόσμιες εξελίξεις σχετικά με την οργάνωση και δράση των επαναστατικών υποκειμένων φέρνουν στην επικαιρότητα την ανάγκη μιας πιο βαθιάς συζήτησης για τις μορφές οργάνωσης. Χωρίς να υπερβαίνουμε αβασάνιστα τις διαφορετικές προσεγγίσεις, καθώς βρισκόμαστε αντιμέτωπες/οι/α με ένα σύστημα που με τον πιο επιθετικό και ενιαίο τρόπο ενισχύει καθημερινά την εκμετάλλευση και την πολλαπλή απαλλοτρίωση της ζωής της πλειοψηφίας, είναι δύσκολο να φανταστούμε την ανατροπή του, αν δεν θεμελιώσουμε τις κοινές αξίες και τις βάσεις του σε ένα κοινό αγώνα εδώ και σήμερα και, ταυτόχρονα, σε ένα παγκόσμιο επίπεδο, με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον της ανθρώπινης χειραφέτησης.

*Η Τόνια Κατερίνη είναι αρχιτέκτων, μέλος Ενωτικής Πρωτοβουλίας κατά των Πλειστηριασμών