Βύρων Λεοντάρης

Άποψη της έκθεσης του Ελέκου Κυρανίνη Επί τύμβω στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πόρου

Της Ευσταθίας Δήμου*

ΘΕΟΔΟΣΗΣ ΠΥΛΑΡΙΝΟΣ (ανθολόγηση-εισαγωγή-επιμέλεια), Για τον Βύρωνα Λεοντάρη. Κριτικά κείμενα, εκδόσεις Αιγαίον, Λευκωσία 2023, σελ. 754

Η πρόσφατη συγκέντρωση των κριτικών κειμένων που γράφτηκαν για τον Βύρωνα Λεοντάρη και η παρουσίασή τους σε έναν τόμο από τον Θεοδόση Πυλαρινό ο οποίος, πέρα από την ανθολόγηση, ανέλαβε επίσης την εισαγωγή και την επιμέλεια του τόμου, έρχεται για να πυροδοτήσει εκ νέου τη συζήτηση για αυτόν τον λογοτέχνη που σφράγισε με το έργο του τόσο τη ποίηση όσο και τον θεωρητικό-κριτικό στοχασμό γύρω από τη δεύτερη μεταπολεμική γενιά. Η περιήγηση στα κείμενα του βιβλίου, πολλά από τα οποία είναι γραμμένα από μέλη της ομάδας ή παρέας του Χαλανδρίου της οποίας ηγετική φυσιογνωμία υπήρξε ο Λεοντάρης, καταδεικνύει την ιδιαιτερότητα της κριτικής προσέγγισης και αποτίμησης του ποιητή· ιδιαιτερότητα η οποία έγκειται αφενός μεν στη θεώρηση του ποιητικού και του δοκιμιακού του έργου ως συγκοινωνούντων δοχείων, αφετέρου δε στον τρόπο με τον οποίο η παραμονή του ποιητή σε μια συγκεκριμένη θέση μέσα στο λογοτεχνικό γίγνεσθαι του καιρού και του τόπου, μέσα στον κύκλο των περιοδικών Μαρτυρίες και Σημειώσεις, δεν ευνόησε ούτε ενθάρρυνε το «άνοιγμα» του ίδιου στο ευρύτερο λογοτεχνικό πεδίο ούτε, πολύ περισσότερο, την κριτική ενασχόληση των μελών του λογοτεχνικού πεδίου με το έργο του.
Παρατηρείται, ωστόσο, το εξής παράδοξο. Η περιορισμένη κριτική ενασχόληση με ον Λεοντάρη ισοσκελίζεται από την ποιότητα και το βάθος των προσεγγίσεων, κυρίως, όμως, από την επίδραση του ποιητή τόσο στον ποιητικό όσο και τον θεωρητικό λόγο της σύγχρονής του και της μετέπειτα εποχής. Δεν πρόκειται μόνο για το περίφημο δοκίμιό του «Η ποίηση της ήττας» που δημοσιεύθηκε το 1963 στο 106^ο τεύχος της Επιθεώρησης Τέχνης. Πρόκειται για τη συνολική του παρουσία στα Γράμματα που τόσο έντονα προσδιορίστηκε και, με τη σειρά της, προσδιόρισε τις ζυμώσεις στον χώρο της ποίησης και του κριτικού στοχασμού.
Αυτό το τελευταίο έχει ιδιαίτερη αξία και σημασία. Δείχνει τον τρόπο με τον οποίο ένας δημιουργός τοποθετήθηκε όχι μέσα αλλά απέναντι στην ποιητική και, ευρύτερα, την καλλιτεχνική συγχρονία και επιχείρησε να ακολουθήσει τις γραμμές που την ενώνουν με το παρελθόν αλλά και εκείνες που θα την οδηγήσουν στο μέλλον. Αυτό το μέλλον ενδιαφέρει περισσότερο καθώς φτάνει μέχρι το παρόν, τη σημερινή ποιητική συνθήκη που προσδιορίζεται από παρόμοιους, αν όχι τους ίδιους, προβληματισμούς. Η θέση και ο ρόλος του ποιητή, οι ιδεολογικοί προσανατολισμοί και ο τρόπος με τον οποίο αυτοί παρεισφρέουν μέσα στη δημιουργία, η ενατένιση του έργου ενός ποιητή ως ένα σώμα εν εξελίξει, η γλώσσα και η μορφή ως προσδιορισμοί του ποιητικού ύφους και ήθους, αλλά και θέματα όπως η αγωνία της ύπαρξης, το βίωμα της μοναξιάς, η εμπειρία του αφανισμού, η πτώση και η απώλεια περνούν μέσα στην ποίηση του Λεοντάρη αποτελώντας ταυτόχρονα τους βασικούς πυρήνες και του θεωρητικού του λόγου.

Όλα τα παραπάνω, έτσι όπως μορφοποιήθηκαν ώστε να αποκτήσουν μια ιδιαίτερη ένταση και δυναμική, συνετέλεσαν στην ανάδειξη του ως σημείο αναφοράς για τους σύγχρονους ποιητές –η αναγνωστική του αντοχή και η θέση που ο ποιητής κατέχει μέσα στις πρώτες αναγνωστικές προτιμήσεις είναι γενικά αποδεκτή– ενώ οι θεωρητικές του θέσεις για την ποιητική δημιουργία εξακολουθούν να μελετώνται και να τροφοδοτούν τη σύγχρονη συζήτηση για την ποιητική τέχνη και τεχνική. Πάνω απ’ όλα όμως ο Λεοντάρης στέκει ως πρότυπο και υπόδειγμα για αυτό που θα πρέπει, ίσως, να κάνει ο ποιητής –να εμπλέκεται, δηλαδή, και με τον θεωρητικό στοχασμό και λόγο– αλλά και ο κριτικός της λογοτεχνίας ο οποίος θα μπορούσε, με τη δοκιμή κι τη δοκιμασία του στην πρώτου επιπέδου λογοτεχνική δημιουργία, να ανοίξει τον ορίζοντα της αντίληψης, της σκέψης, της προσέγγισής του πάνω στα κείμενα και τους δημιουργούς.

*Η Ευσταθία Δήμου είναι κριτικός λογοτεχνίας