Ένας κριτικός αναστοχασμός

ΤΟΥ ΑΛΚΗ ΡΗΓΟΥ

ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΜΠΑΛΤΑΣ, Εντός παρενθέσεως; Κυβερνώσα Ριζοσπαστική Αριστερά, περίοδος πρώτη (25 Ιανουαρίου 2015 – 21 Αυγούστου 2018), εκδόσεις Πατάκη, σελ. 358

Η κριτική ενός βιβλίου είναι πράξη ιδιαίτερα σύνθετη και δύσκολή. Σ’ αυτήν δεν κρίνεται τόσο ο συγγραφέας του –αυτός ό,τι είχε να πει το έχει δημόσια καταθέσει– αλλά αυτός που την επιχειρεί, και μάλιστα στον περιορισμένο χώρο μιας εφημερίδας. Τι κατάλαβε από την ουσία του κειμένου; Πώς κρίνει τις θέσεις που κατατίθενται; Και η δυσκολία γίνεται εντονότερη, όταν αυτόν που την επιχειρεί και τον συγγραφέα συνδέει μια συντροφική πορεία χρόνων, στο ιδεολογικό, πολιτικό και συνδικαλιστικό πεδίο, και ακόμη περισσότερο όταν το αντικείμενο που μελετά είναι το Πολιτικό Υποκείμενο στο οποίο και οι δύο θητεύουν.

Και μάλιστα όταν δεν πρόκειται για μια απλή καταγραφή των πλούσιων, πρωτόγνωρων και σε ένα βαθμό αντιφατικών γεγονότων, της περιόδου που ο τίτλος του έργου του προσδιορίζει, αλλά πέραν αυτών που αναλυτικά παρουσιάζονται πρόκειται για μια, σε θεωρητικό και πρακτικό βάθος, αναστοχαστική κριτική μελέτη, ένα πολιτικό δοκίμιο, όχι αφήγημα, όπως τονίζει, ενός «εν εξελίξει» ριζοσπαστικού πρωτοποριακού αριστερού εγχειρήματος στην ελληνική, ευρωπαϊκή και παγκόσμια πολιτική σκηνή. Γεγονός που «συνιστά κάτι σαν ιστορικό παράδοξο» σε συνθήκες οικουμενικής κυριαρχίας ενός νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού, που ακριβώς γι’ αυτό, αποκτά παγκόσμιο ενδιαφέρον.

Για την κατανόηση αυτού του παράδοξου, η μελέτη υπερβαίνει τα όρια του τίτλου της, προσεγγίζει τις διεργασίες συγκρότησης και πορείας αυτού του αριστερού πολιτικού υποκειμένου, κυρίως όμως μέσα από την πορεία του βασικού συντελεστή δημιουργίας του, δηλαδή του Συνασπισμού, αγνοώντας τις αντίστοιχες διεργασίες στο εσωτερικό των άλλων Πολιτικών Υποκειμένων, ομάδων και συσπειρώσεων ανένταχτων αριστερών, όλων των ιστορικών κομμουνιστικών ρευμάτων και απόψεων, που μέσα από τον «Χώρο Διαλόγου της Αριστεράς» τον συνδημιούργησαν και αντιπρόσωποί τους συγκρότησαν την πρώτη του Γραμματεία. Επώδυνες μα και δημιουργικές διεργασίες, αντιθέσεις και συνθέσεις, που κατέληξαν στην ενοποίησή τους, με στρατηγικό στόχο: έναν ριζοσπαστικό κοινωνικό μετασχηματισμό, με δημοκρατία, σεβασμό και εμπλουτισμό όλων των ελευθεριών, συνεχή πάλη μέσα και έξω από τους θεσμούς και στο διευρυμένο ταξικό πεδίο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αυτό που από τον καιρό του ανανεωτικού εγχειρήματος του ΚΚΕ Εσωτερικού ονομάζαμε δημοκρατικό δρόμο προς τον σοσιαλισμό. Η πολύ χρήσιμη παράθεση ως παράρτημα της ιδρυτικής διακήρυξης του ΣΥΡΙΖΑ καλύπτει πολιτικά την κατάληξη αυτής της πορείας συνδιαμόρφωσης του ΣΥΡΙΖΑ.

Ανάλογες παραλείψεις ο προσεκτικός αναγνώστης και συμμαχητής του συγγραφέα μπορεί να εντοπίσει π.χ. στην ενότητα για αυτονομία των μαζικών χώρων, όπου διαπιστώνει την έλλειψη κάθε αναφοράς στο κίνημα των Πανεπιστημιακών (ΕΔΠ) και την πορεία του, όπου χάρις στις ανανεωτικές κομμουνιστικές δυνάμεις καθιερώθηκε η αυτονομία και ένας αμεσοδημοκρατικός τρόπος οργάνωσης, ακόμη και σε συνθήκες μιας πανελλαδικής 100ήμερης απεργίας του στα 1977. Χωρίς την αναφορά αυτή, μένει μετέωρη η θέση που αναπτύσσει, για την μεγάλη συμμετοχή πανεπιστημιακών στο όλο εγχείρημα.

Αντίθετα, με συναρπαστικές λεπτομέρειες και υποδόριες σκέψεις/ερωτήματα, περιγράφει τις καίριες ώρες του δημοψηφίσματος και της εσωκομματικής κρίσης που επακολούθησε, αλλά και ευρύτερα της κυβερνητικής εμπειρίας. Αλλά και σε αυτή την ενότητα, που καλύπτει το μέγιστο του έργου, απουσιάζει η σχέση ανάμεσα στην κυβερνητική πολιτική και τις αντίστοιχες κομματικές επεξεργασίες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, που γνωρίζουμε και οι δυο καλύτερα, οι Θέσεις του Κόμματος για την Παιδεία και η απόσταση από τις κυβερνητικές επιλογές, και στις …τρεις εναλλαγές πολιτικής ηγεσίας του υπουργείου παιδείας.

Δυστυχώς, δεν μας επιτρέπει ο χώρος να προχωρήσουμε σε κριτική των πλούσιων θεωρητικών επεξεργασιών που καταθέτει –όπως για τον ρόλο της ηγετικής προσωπικότητας– και στην έντονη σε όλο το έργο ανάδειξη σε βάθος του ιδεολογικού ελλείμματος π.χ. του βαθέματος των επεξεργασιών του Πουλαντζά για το κράτος και την συναρτημένη με αυτές, ανομολόγητη, αλλά διάχυτη αγωνία του, για τον κίνδυνο αφομοίωσης του κόμματος από την κυρίαρχη αστική πολιτική σκηνή.

Προς αποφυγή αυτού του υπαρκτού κινδύνου και η βαθύτερη έγνοια του Μπαλτά για «κριτική επεξεργασία των εμπειριών της διακυβέρνησης και των ζητημάτων που αυτές ανέδειξαν… και προέκυψαν, τις λειτουργίες του κράτους και τη σχέση τους με την οικονομία της διαπλοκής. Ή με άλλα λόγια με τους όρους αναπαραγωγής ενός πολιτικού συστήματος που κυβερνά την χώρα επί πολλές δεκαετίες…( και που ) τίποτε δεν μπορεί να προχωρήσει αν δεν αλλάξουν ριζικά καταστάσεις και σχέσεις… Με άλλα λόγια, η εν λόγω επεξεργασία οφείλει να οδηγήσει συγκεκριμένα στην αναλυτική καταγραφή και τους τρόπους συστηματικής και λυσιτελούς αντιμετώπισης όλων των ζητημάτων που θέτει η λειτουργία του κράτους. Στο θεσμικό, στο πολιτικό και στο ιδεολογικό επίπεδο».

Στόχος αυτής της πολιτικής τοποθέτησης ευθύνης, «να διαμορφώσει την ημερήσια διάταξη ενός επαρκούς προγραμματικού συνεδρίου» και να θεωρηθεί το κείμενό του «ως μια (σίγουρα μακροσκελέστατη) εισήγηση στο εν λόγω συνέδριο». Ενός προγραμματικού συνεδρίου ιδεολογικο-πολιτικής εμβάθυνσης, το οποίο «οφείλει να ξεκινά από τον εντοπισμό του πώς έχει μεταβληθεί το ευρύτερο πλαίσιο της κίνησής μας: πώς από την ακραιφνή παγκοσμιοποίηση περάσαμε στους ακροδεξιούς εθνικισμούς νέας κοπής, με την κυριαρχία του νεοφιλελευθερισμού να παραμένει αλώβητη». Σ’ αυτή την πραγματικότητα «οφείλουμε να χαράξουμε έστω αδρά συγκεκριμένη πολιτική για το πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τους εμπορικούς και νομισματικούς πολέμους… τα μεγάλα επίδικα των καιρών: κλιματική αλλαγή, προσφυγικό και μεταναστευτικό, τέταρτη βιομηχανική επανάσταση . Πάντα βέβαια με στόχο την ειρήνευση και την ειρήνη … (σε συνάρτηση με την «ευρωπαϊκή διάσταση (και την σύνδεση της) … με την εγχώρια» πραγματικότητα.

Ένα Συνέδριο προφανώς τελείως διαφορετικό όπως όλα δείχνουν, αυτού που έχει προγραμματιστεί και του άτυπου διαλόγου που έχει ξεκινήσει, με ελάχιστες φωτεινές εξαιρέσεις.

Ένα Συνέδριο του ΣΥΡΙΖΑ «επαρκώς ανοιχτό σε νέες ιδέες ή προσεγγίσεις και επαρκώς πορώδες, ώστε να συμμετέχει ειλικρινά, άφοβα και δημιουργικά σε ευρύτερους αστερισμούς κομμάτων, φορέων κοινωνικών και πολιτικών υποκειμένων, που ακολουθούν ή μπορούν να ακολουθούν, έστω εν μέρει, μια κοινή κατεύθυνση με εκείνο».

Αυτό το πολυσήμαντο «επαρκώς» δεν μπορεί όμως να αρθρωθεί με βάση μόνο τις εμπειρίες της κυβερνητικής και κοινοβουλευτικής μας πορείας, στις οποίες εστιάζεται η επίμοχθη εργασία του Μπαλτά· απαιτεί την εμβάθυνση και στο πεδίο της εσωκομματικής λειτουργίας τούτου του εγχειρήματος και των κεντρικών του οργάνων, που παρά τις επεξεργασίες του προηγούμενου Συνεδρίου παρέμειναν και παραμένουν, έχω τη γνώμη, όχι τυχαία, αναξιοποίητες. Και σ’ αυτό το πεδίο θα περίμενε κανείς την επισήμανση του φίλου συγγραφέα.

Ας σημειωθεί, τέλος, ένα καθόλου δευτερεύον γεγονός, αριστερού ήθους, που συνέχει τον Μπαλτά, ότι η έκδοση, αν και έτοιμη από τον Μάϊο, ήταν συνειδητή επιλογή του να εκδοθεί μετά της εκλογές του Ιουλίου, ώστε να μη δημιουργήσει άνισους όρους προβολής του, σε σχέση με τους συνυποψήφιους του κατά την προεκλογική περίοδο!

Λάκης & Άρης Ιωνάς/ The Callas, The Go Go Boots, 2008, κέντημα, 200 x 200 εκ. Φωτ.: Άγγελος Καλτσής