Παμφάγος νεοτερικότητα

ΤΗΣ ANGES HELLER

Η κουλτούρα, μεταξύ άλλων πραγμάτων, παρασκευάζει και διανέμει πνευματική τροφή και ποτό. Αυτό το έργο πραγματοποιείται κανονικά σε θεσμούς (π.χ. φιλοσοφικές σχολές, εργαστήρια, εκκλησίες, τακτικές εκδηλώσεις) στους οποίους η υγιής πνευματική τροφή διαχωρίζεται από την ανθυγιεινή και ανούσια. Οι δοκιμαστές κουλτούρας μπορεί να χρησιμοποιούν διαφορετικά κριτήρια, πάντοτε όμως εφαρμόζουν κάποια πρότυπα. Οι προμοντέρνες κουλτούρες απείχαν πολύ από το να είναι παμφάγες. Επέβαλλαν μια πολύ περιορισμένη πολιτιστική δίαιτα. Ορισμένα από τα βασικά είδη φαγητού ήταν μιας μέσης ποιότητας, άλλα θεωρούνταν καλύτερα. Τροφή και ποτό της καλύτερης ποιότητας προτιμώνταν από τα υψηλά στρώματα του κοινωνικού κόσμου όπου και είχαν παρασκευαστεί (αν και δεν δημιουργήθηκαν κατ' ανάγκη από αυτά). Η πολιτιστική τροφή κατασκευάζεται εν ολίγοις εθιμικά. Ταιριάζει στην κοινωνική θέση και τις βλέψεις μιας πολιτιστικής κοινότητας, καθορίζει τη γεύση της και, αντιστρόφως, καθορίζεται από τη γεύση (των μελών της κοινότητας).

Οι πρώιμοι μοντέρνοι ανέπτυξαν μια αρκετά αμφίλογη σχέση με την πολιτιστική παρασκευή. Θεωρούσαν προσβλητική τη διάκριση μεταξύ υγιεινής και ανθυγιεινής δίαιτας, όχι όμως κι εκείνη μεταξύ εκλεπτυσμένης και λιγότερο εκλεπτυσμένης τροφής και ποτού. Η διάκριση μεταξύ υγιεινής και ανθυγιεινής πολιτιστικής δίαιτας εθεωρείτο ως περιορισμός της ελευθερίας, ενώ η διάκριση μεταξύ περισσότερο ή λιγότερο εκλεπτυσμένης γεύσης κρίθηκε ότι υπηρετούσε την ελευθερία. Σε τελική ανάλυση, τα μέλη των κατώτερων τάξεων μπορούσαν να αποκτήσουν τη λεπτότερη γεύση εάν προσπαθούσαν σκληρά. Επιπλέον, ενώ οι ηθικοί/υγιεινοί περιορισμοί της πολιτιστικής παρασκευής είναι κανονικά περιεσκεμμένου χαρακτήρα (μόνο συγκεκριμένα είδη τροφής και ποτού επιτρέπονται στην κυκλοφορία της κουλτούρας), η πολιτιστική παρασκευή, τόσο της "ανώτερης" όσο και της "κατώτερης", μπορεί επίσης να παρασταθεί ανασκοπητικά. Εάν καμιά πνευματική τροφή δεν αποκλείεται κατ’ αρχήν από τη δίαιτα, λανθασμένες κρίσεις για τη γεύση μπορούν να διορθωθούν ανά πάσα στιγμή και να μεταρρυθμιστούν. Το αναπαραστατικό πολιτιστικό δράμα παίζεται ενάντια στο σκηνικό ενός συλλογικού έπους.

Το συλλογικό έπος αφορά την πλήρη εγκατάλειψη του βασικού είδους διαίτης. Μας διηγείται την ιστορία του τρόπου που το μοντέρνο πολιτιστικό ζώο έγινε παμφάγο. Το αναπαραστατικό πολιτιστικό δράμα αφορά την παραγνωρισμένη ιδιοφυΐα. Πολλά δάκρυα χύθηκαν για τους νέους καλλιτέχνες που λιμοκτονούσαν έως θανάτου, ενώ οι πίνακές τους πωλούνται τώρα αντί εκατομμυρίων δολαρίων, ή για τους τρελούς συνθέτες, που η αγαπημένη τους προτίμησε να παντρευτεί έναν άσημο υπάλληλο, ενώ λίγες δεκαετίες αργότερα όλα τα μουσικόφιλα κορίτσια ξετρελαίνονταν με την "ιδιοφυΐα".

Παρ' όλα αυτά, το συλλογικό έπος καταβρόχθισε τελικά το πολιτιστικό δράμα. Οι κυνηγοί ιδιοφυιών κατέληξαν να είναι απλά ανόητοι· και οι ζωγράφοι δεν λιμοκτονούν σήμερα μόνο και μόνο για να εισέλθουν αύριο στη Μεγάλη Γκαλερί των Αθανάτων. Εάν κάποιος μπορεί να ζωγραφίζει αρκετά καλά, οι πίνακές του θα αγοραστούν από αίθουσες τέχνης, θα διαφυλαχθούν και θα αξιολογηθούν, και οι ίδιες αίθουσες θα φροντίσουν επίσης το μέλλον του καλλιτέχνη. Το πρώιμο μοντέρνο εγχείρημα, να ανοίξει η πύλη σε όλα τα είδη πνευματικής τροφής και ωστόσο να κρατηθεί καλά φρουρημένη με απώτερο σκοπό τη διάκριση, δεν λειτούργησε όπως σχεδιάστηκε. Από τη στιγμή που οι παρασκευαστές των πνευματικών αγαθών σταμάτησαν να διακρίνουν μεταξύ υγιεινής/ανθυγιεινής (άνοστης) πολιτιστικής δίαιτας, ο διαχωρισμός "κατώτερης" από "ανώτερη", "εξευγενισμένης" από "άξεστη" όφειλε να κάνει σύντομα το ίδιο. Εκεί όπου καμιά διάκριση δεν γίνεται περιεσκεμμένα, η ανασκοπητική κρίση θα γίνει επίσης εφήμερη και ρευστή. Όπως εισηγήθηκε ο Baumann, ύστερα από την εποχή των νομοθετών και των κριτικών, οι ερμηνευτές θα θριαμβεύσουν.

Περιοδικό Λεβιάθαν, τχ. 14 (1993-’94) 

Νίκος Παπαδόπουλος, Flora Filopappou, άποψη της έκθεσης