Μάρη Θεοδοσοπούλου

Σεμνότητος σεμνοτέρα, γνώσεων πλατυτέρα, χρημάτων αδωροτέρα

ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΚΟΥΒΑΡΑ

Μέμος Μακρής, χωρίς τίτλο, 1938-1940, κάρβουνο, 

από την έκθεση Μέμος Μακρής: Από την Αθήνα 

στο Παρίσι (1934-1950) στο ΜΙΕΤ (Μέγαρο Εϋνάρδου, 

Αγ. Κωνσταντίνου20, Αθήνα). Μέχρι 25/2

Στα εξαίρετα πορτραίτα ψυχής και γραφής που σμίλευσαν για τη Μάρη εξαφορμής της απρόσμενης εκδημίας της (9 Αυγ. 2016 ) συνάδελφοι αξιότεροι εμού -Δ. Δασκαλόπουλος, Αλ. Ζήρας, Ό. Σελλά, Π. Κρημνιώτη, Τ. Θεοδωρόπουλος κ.ά.- με τους τόσο καίριους υπότιτλους, «έφυγε σαν αερικό», «Η Γενναιότητα της ρομαντικής ήττας», «Αντισυμβατική και ελεύθερη», που συνοψίζουν και συμπυκνώνουν στο μη περαιτέρω το Όλον, ας μου επιτραπεί να προσθέσω δυο πινελιές, λίγες γραμμές, φόρο τιμής στην ΜΑΡΗ, τη ΜΑΤΑ ΧΑΡΗ μας, την κατάσκοπο του καθενός ν’ ανακαλύπτει τα αξιοπιστότερα βιβλία Χάριν όλων μας, των πιστών αναγνωστών της.

Τον πνευματικό μου οβολό για την κριτική της ευθυτένεια, στοχαστικότητα, αξιοσύνη κι οξυδέρκεια τον έχω καταθέσει παλιότερα (εφ. Η Καθημερινή, 1999 )στα εισόδιά της, όταν πρόσφερε το πρώτο βιβλίο της Εποχικά, συλλογή απάνθισμα με τις πρώτες κριτικές της.

Το ύφος είναι ο άνθρωπος (Byffon). Κατά την ταπεινή μας γνώμη (διδασκαλικό κατάλοιπο;) το ήθος είναι ο άνθρωπος. Το ήθος είναι πάνω από το ύφος. Η Μάρη τα είχε και τα δύο σε αρμονική συζυγία. Ασκητική, λιτή, Παπαδιαμαντική στο ήθος, ως στάση ζωής, Καβαφική (δεν ευτέλιζε τον βίο μες στην συνάφεια των πολλών), εναντιοδρόμησε στα τρεχάμενα ήθη της λογοτεχνικής αγοράς. Έφυγε από εφημερίδες μεγάλης κυκλοφορίας όπου εργάστηκε ως κριτικός για μεγάλο διάστημα (Το Βήμα, Η Καθημερινή, Ελευθεροτυπία) για να επιστρέψει στην Εποχή όπου είχε ξεκινήσει και σταθερά κρατούσε τη στήλη του βιβλίου (Το τέλος μου βρίσκεται στην αρχή μου), όπου βέβαια έβρισκε, έξω από πιεστικές υποχρεώσεις στενού χώρου, μεγαλύτερο πεδίο, και έγραφε ουχί υπό τη δαμόκλειο σπάθη των 800 ή 1000 και μιας λέξεων, για να ξεδιπλώσει τη γραφή της που συχνά έπαιρνε την έκταση δοκιμίου. Καθαρόαιμη κριτικός· δεν έγραφε κατ’ ανάθεσιν ή κάποτε καιροσκοπικά για ανταποδοτικότητες, όπως πιθανόν ενίοτε ένιοι από εμάς (του γράφοντος μη εξαιρουμένου) που όντας και ποιητές, πεζογράφοι κ.ά. μπαίνουμε -ασύνειδα ίσως;- σε πειρασμούς.

Το «γνώσεων πλατυτέρα» του υπότιτλου τεκμαίρεται εύκολα από μόνο του (ενδελέχεια) σε όποιον διατρέξει τα βιβλία της. Να τεκμηριώσω το τρίτο, Χρημάτων αδωροτέρα (πρβ. Το Θουκυδίδειο, Περικλής ήγε το πλήθος και ουκ ήγετο υπ΄ αυτού χρημάτων αδωρότατος),με προσωπική εμπειρία: Απόλυτα γνωστή μου σοβαρή Κυρία, που είχε ζητήσει τη βοήθεια της Μάρης σε πληροφοριακά θέματα της Διατριβής της, της απέστειλε ταχυδρομικά σεβαστό ποσό (ταχυδρομικά, γιατί φοβόταν ότι πρόσωπο με πρόσωπο ίσως θα δυσκολευόταν να τα πάρει κι ας ήταν δεδουλευμένα ), η αδωρότατη Μάρη τα επέστρεψε ομοίως ταχυδρομικά κι ας ήταν δώρα ψυχής και δεδουλευμένα. Εκεί λοιπόν που οι άνθρωποι «μαλακοί σαν το χόρτο τρέχουν στο πρώτο σφύριγμα του κέρδους» (Σεφέρης), η Μάρη έτρεχε προς αντίθετη κατεύθυνση, κι ας επένετο, όπως λένε οι γνωρίζοντες. Η Μάρη μας θυμίζει τη Ναστάζια Φιλίπποβνα, που το πακέτο χρημάτων που της προσφέρει ο επίδοξος πολιορκητής της το κάνει φύλλο και φτερό ρίχνοντάς το σιγά σιγά τελετουργικά στο τζάκι που καίει, για να περάσει στη συνέχεια στο πιάνο για να δείξει τη ματαιότητα του πρώτου και την αιωνιότητα της μουσικής των αισθημάτων, τη μη εξαγορά των αξιών. Σε καιρούς άκρας Χρηματοκρατορίας (και πότε δεν ήταν;) Επρόδωσαν την αρετή κι ήρθαν οι έσχατοι πρώτοι./ Με χρήμα παίρνεται η καρδιά κι αποτιμάται ο φίλος, όπως γράφει ο εξακολουθητικά παρών Καρυωτάκης, δεν θεώρησα περιττό να καταθέσω το ως άνω συμβάν.

Μονήρης και μοναδική, ζήτημα αν είχαμε συναντηθεί πολύ παλιά δυο-τρεις φορές σε εκθέσεις ή βιβλιοπαρουσίαση με τη μεσολάβηση του συντρόφου της Κωστή Λιόντη, που μου είχε χαρίσει μια σειρά του Χρονικού που τότε επιμελείτο ίδιος. Τον ευχαριστώ και τώρα.

Η Μάρη ανήκει (Ενεστώς -όχι Αόριστος, ο χρόνος ο παρών κι ο χρόνος ο παρελθών θα είναι κι οι δυο παρόντες σε χρόνο μέλλοντα- γιατί έχει διαπλατύνει η ίδια τις σήραγγες ανάμεσα σε παρόν-παρελθόν-μέλλον· οι κριτικοί της οδοδείκτες θα αξιοποιηθούν στο μέλλον από τους επίγονους, όπως ήδη γίνεται και τώρα από τους σύγχρονους συναδέλφους και μελετητές) στο σπάνιο είδος και υπό απειλή ευρισκόμενο, ευγενών ψαριών που αναπλέουν τα ρεύματα κολυμπώντας ενάντια στο ρεύμα, αναζητώντας επί πηγάς υδάτων, όπως επιποθεί και η βιβλική έλαφος, την απόλυτη καθαρότητα των πηγών. Άξια ραβδοσκόπος, εντόπιζε άσφαλτα φλέβες νερού. Ανέγνω, έγνω, αλλ’ ου κατέγνω ελαφρά τη καρδία και χωρίς στέρεα επιχειρήματα, σε πάντα θαλερά ελληνικά αρδευόμενα από τόσους παραπόταμους της Ελληνίδος. Στις πρώτες αγάπες της, Παπαδιαμάντης, Γονατάς, Παπαδημητρακόπουλος και τόσοι άλλοι.

Το κείμενό μου φτάνει με καθυστέρηση μηνών από την ανάληψή της Μάρης όπως «φτάνει αργά και μετά θάνατον η προαγωγή του στρατιώτη σε υποδεκανέα» όπως γράφει σε ποίημά του ο Άρης Αλεξάνδρου, ο πολύ αγαπημένος στη Μάρη, συγγραφέας του Κιβωτίου. Καθυστέρηση που τυχαία ομοιοκαταληκτεί εν μέρει με την καθυστέρηση της αναγγελίας του θανάτου της στις εφημερίδες (30 Αυγ. 2016, όπως και στον Ασλάνογλου). Αλλά επέστη ο καιρός να καταθέσω τη μαρτυρία μου.