Χωρίς έθνος, χωρίς θρησκεία...

ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΒΟΥΖΗ

ARZU TOKER, Τα κορίτσια του μπαλκονιού ή Έχω την τιμή, κυρία!, απόδοση στα ελληνικά: Νίκη Eideneier, εκδόσεις Ένεκεν, σελ. 111

Η Arzu Toker γεννήθηκε το 1952 στο Χαλφέτι της Τουρκίας. Ζει στη Γερμανία, στην πόλη της Κολωνίας, και επιδίδεται στη συγγραφή, τη δημοσιογραφία και τη μετάφραση. Ειδικεύεται σε θέματα που αφορούν τις σχέσεις του μουσουλμανικού με τον δυτικό κόσμο. Το γερμανικό πρωτότυπο κείμενο της σύνθεσης Τα κορίτσια του μπαλκονιού με τον εναλλακτικό τίτλο Έχω την τιμή, κυρία! συνοδεύεται από την παράλληλη μετάφραση της Νίκης Eideneier.

Πρόκειται για ένα μακροσκελές ποίημα, του οποίου η βασική λειτουργία είναι η κατηγορητική, όπως αναγγέλλεται στο προλογικό σημείωμα, όπου η Toker, μεταξύ των άλλων, δηλώνει: «Κατηγορώ την αντρική πρωτόγονη κουλτούρα, που πιστεύει ότι θα συντηρήσει εν ζωή ένα σύστημα με δολοφονίες γυναικών…». Πιο συγκεκριμένα, το κύριο θέμα της σύνθεσης αφορά γυναίκες του μουσουλμανικού κόσμου, ειδικά αυτού της Τουρκίας και ειδικότερα της τουρκικής διασποράς στη Γερμανία, οι οποίες έχουν πέσει ή κινδυνεύουν να γίνουν θύματα εγκλημάτων τιμής. Ο τίτλος, που θα μπορούσε να εκληφθεί ως μία ειδυλλιακή σκηνή με κορίτσια στο μπαλκόνι τα οποία βρίσκονται σε ρεμβασμό, παραπέμπει ειρωνικά σε ένα τύπο φόνου για λόγους τιμής, στο σπρώξιμο των κοριτσιών στο κενό από κάποιο μέλος της οικογένειάς τους. Η κεντρική λέξη του εναλλακτικού τίτλου, η τιμή, Ehre στα γερμανικά, Namus στα τουρκικά, ανάγεται σε Leitmotiv. Γράφει η Toker: Η λέξη «Namus» είναι λέξη-κλειδί / στα τουρκικά, κουρδικά, περσικά κι αραβικά. / Namus σημαίνει σεξουαλικά ανέγγιχτη, / η σεξουαλική τιμή – που πάει να πει, / η γυναίκα ενσωματώνει τη σεξουαλική τιμή / του άντρα. (σελίδα 45). Λόγω αυτής της ενσωμάτωσης η τιμή καθίσταται πανοπτικό, ελεγκτικό όργανο της γυναικείας διαγωγής, με συνέπεια να συνδέεται άρρηκτα με την έσχατη ποινή, επειδή η γυναίκα αντιμετωπίζεται ως ενδεχόμενος φορέας ακραίας ενοχής.

Τα υπόλοιπα γεγονότα και φαινόμενα τα οποία, σε συνάρτηση πάντοτε με τα ζητήματα της τιμής, απαρτίζουν τη θεματική της σύνθεσης κατηγοριοποιούνται στα ακόλουθα: 1) Οι γυναίκες της Τουρκίας οι οποίες στις αρχές της δεκαετίας του εξήντα μετανάστευσαν στη Γερμανία. 2) Οι άντρες που ακολούθησαν εξαιτίας της οικονομικής κρίσης του ’67. 3) Οι διακυμάνσεις των σχέσεων Τούρκων και Γερμανών. 4) Η τυραννία των θρησκευτικών παραδόσεων, η αυξανόμενη επιρροή, από τις αρχές της δεκαετίας του εβδομήντα, του Κορανίου στις τάξεις των φιλοξενούμενων εργατών. 5) Η συνακόλουθη υποταγή των γυναικών της διασποράς στους άντρες. 6) Η προσωπική ιστορία της ποιήτριας, η οποία σε μερικές περιπτώσεις μετατρέπεται σε μαρτυρία. Η σύνθεση διέπεται από την αρχή της ενάργειας, ώστε την χαρακτηρίζει μία τεχνική λημματογράφησης, δηλαδή σε συγκεκριμένα σημεία, που επέχουν τον ρόλο λημμάτων, τα προηγούμενα γεγονότα και φαινόμενα εξηγούνται και αναλύονται.

Το ύφος του ποιήματος κατάγεται, όπως αναφέρεται στο προλογικό σημείωμα, από την παράδοση των μοιρολογιών της τουρκικής δημώδους λογοτεχνίας, επομένως καθορίζεται από την απλότητα και την παράταξη. Το Leitmotiv της Ehre, της τιμής, μαζί με τον χωρισμό σε ενότητες, τις επαναλήψεις της ίδιας λέξης ή φράσης, την παρόμοια σύνταξη, τη σύνδεση μέσω αντιθέσεων και τις παρηχήσεις εξασφαλίζουν τη συνοχή στη μεγάλη έκταση της σύνθεσης και προσδίδουν συγχρόνως μουσικότητα. Λόγω της υφολογικής λιτότητας η διατύπωση γίνεται αρκετές φορές με διάφανους, δηλαδή ευνόητους, υπαινιγμούς.

Μετά την κατηγορητική, στα Κορίτσια του μπαλκονιού, σημαίνουσα επίσης αποδεικνύεται η προτρεπτική λειτουργία, καθώς προωθείται η ιδέα ενός έμφυλου ανθρωπισμού και ενός σεξουαλικού κοσμοπολιτισμού, στους οποίους προσχωρούν όσοι επιχειρούν να απαλλαγούν τόσο από τους εξουσιαστικούς κώδικες όσο και από τη θεσμιμένη γλώσσα, για να οδηγηθούν στο μηδενικό σημείο της αγλωσσίας, όπου η έννοια της σωματικότητας επανεφευρίσκεται ως τρόπος γνωστικής σάρωσης και ερωτικής επαφής με την πραγματικότητα, χάρη στον οποίο το γυναικείο σώμα τοποθετείται στην ίδια βαθμίδα με το αντρικό, ώστε αποτελεί μαζί του όχι σημειακό και ανεντόπιστο αλλά πραγματικό και συγκεκριμένο ζεύγος. Προς αυτή την πορεία για την ελευθερία προσέχει η Arzu Toker με όλες τις δυνάμεις της και με όλη της την επιμονή στους καταληκτικούς στίχους: Δεν παραιτούμαι από τίποτα, / δεν πάω πίσω ούτε ένα βήμα / απ’ τη ζωή στην ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, / χωρίς έθνος, / χωρίς θρησκεία. (σελίδα 109).        

Ο Παναγιώτης Βούζης είναι ποιητής

Νίκος Παπαδόπουλος, Χωρίς τίτλο, 2015-’16, μολύβι και μελάνι σε χαρτί, 76 Χ 56 εκ.