Πηγές και Τεκμήρια

Η ιστορική σειρά του Κέντρο Βυζαντινών, Νεοελληνικών και Κυπριακών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Γρανάδας

ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ Ε. ΦΙΛΙΠΠΗ

MATILDE MORCILLO ROSILLO, Documentos del Archivo del Ministerio de Asuntos Exteriores español. Período de Jorge I de Grecia (1863 - 1913),Γρανάδα 2015

Βανέσσα Αναστασοπούλου, Χαρτογράφηση,
170 x 90 cm, μικτή τεχνική σε χαρτί

O τέως πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κωνσταντίνος Τσάτσος, αυστηρά επιλεκτικός πάντα, εκτίμησε την«παρ-ουσία» και τη δράση του Κέντρου Βυζαντινών, Νεοελληνικών και Βυζαντινών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Γρανάδα και το τίμησε διά της δωρεάς της πολύτιμης φιλοσοφικής Βιβλιοθήκης του (σήμερα στεγάζεται σε ξεχωριστό κτήριο στο κέντρο της πόλης υπό τη διεύθυνση του καθηγητή Μ. Μορφακίδη). Εκτός των άλλων δραστηριοτήτων του, το Κέντρο εκδίδει το περιοδικό Estudios Neogriegos (Ελληνικές Σπουδές) και τη σειρά ιστορικών μονογραφιών Fuentesy Documentos (Πηγές και Τεκμήρια). Την παρουσιάζουμε εδώ εν συντομία (για το περιοδικό ελπίζουμε σε άλλη ευκαιρία), με αφορμή το τελευταίο βιβλίο που εξέδωσε (όλα τα βιβλία της σειράς διατίθεται διαδικτυακά), και πρόκειται για την ανθολογία τεκμηρίων της Ματίλδε Μορθίγιο Ροσίγιο, καθηγήτριας Νεότερης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο «Καστίγια Λα Μάντσα». Αντικείμενοέρευνας είναι η εποχή του βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου Α’ (1963-1913)τουπου προέκυψε από έρευνα στο διπλωματικά αρχεία του ισπανικού υπουργείου Εξωτερικών Serie Fuentesy Documentos del C.E.B. Granada. 2015.

Η Ματίλδε Μοργίγιο έχει πλούσιο ερευνητικό έργο στις ελληνο-ισπανικές σχέσεις (του 19^ου αιώνα κυρίως) και αυτή είναι η 15^η μελέτη της στο «πεδίο», και διαρθρώνεται σε τρία μέρη. Στο πρώτο, οι «διμερείς σχέσεις» (Relaciones Hispano- Helénicas), ανθολογούνται 147 έγγραφα, και 45 στο δεύτερο «εξωτερική πολιτική» (Politica Exterior), που επικεντρώνεται στο «βαλκανικό ζήτημα», στις «σχέσεις με την Τουρκία» και, τέλος, στην «ενσωμάτωση της Κρήτης» (Cuestiónbalcánica, Relacionescon Turquía, Integración de Cretaen Grecia). Η ισπανική διπλωματία υπήρξε, ως επί το πλείστον, ένας αντικειμενικός παρατηρητής των τεκταινομένων στα καθ’ ημάς και στην ευρύτερη περιοχή μας και είναι ενδεικτικό επ’ αυτού ότι ενίοτε η Ισπανία με μία διπλωματική αντιπροσωπεία κάλυψε και τις δύο χώρες, Ελλάδα και Τουρκία, οι οποίες, ενίοτε, της εμπιστεύτηκαν ένα ρόλο διαμεσολαβητή.

Οι δύο πρωτεύουσες, Μαδρίτη και Αθήνα, διατήρησαν γενικά καλές σχέσεις ως εκ του μακρόθεν και ως μη έχουσες «άμεσα ανταγωνιστικό (συγκρουσιακό) διακύβευμα», αν εξαιρέσει κανείς το «ζήτημα της υπηκοότητας-προέλευσης των Ελλήνων Ισπανοεβραίων-Σεφαραδιτών (της Θεσσαλονίκης)», που απασχόλησε τις σχέσεις των δύο χωρών κατά τον Μεσοπόλεμο και κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Παρεμπιπτόντως, ας σημειωθεί ότι οι Σεφαραδίτες της Θεσσαλονίκης, που είχαν ισπανική υπηκοότητα, διασώθηκαν, τελικά, με το «ισπανικό διαβατήριο σωτηρίας»(και επ’ αυτού η Μορθίγιο έχει καταθέσει τη δίγλωσση – ελληνικά-ισπανικά – μελέτη με βάση τα αρχεία του Ολοκαυτώματος, Ο Sebastian de Romero Radigales και οι Ισπανοί Σεφαρδίτες της Ελλάδας 1943-46, Μαδρίτη 2008). Το «ισπανοεβραϊκό» είναι επίσης ένα θέμα που «ανθολογείται»και στο παρόν βιβλίο, αλλά μάλλον με νηφαλιότητα δεδομένου ότι οι όποιες εντάσεις και ενστάσεις προέκυψαν μετά την ενσωμάτωση της Θεσσαλονίκης (1912), γεγονός που συνιστά τον χρονολογικό επίλογο του βιβλίου. Πέραν τούτου, η χρησιμότητα αυτής της μονογραφίας συνίσταται στο γεγονός ότι μπορεί να διαβαστεί ως μια γραμμική χρονολογική ανασύνθεση της ιστορίας της χώρας μας γενικότερα και της εξωτερικής πολιτικής της ειδικότερα κατά την περίοδο του Γεωργίου Α’. Τα λαυρεωτικά, η «ολίγη υποψία αρχαιοκαπηλίας», οι σχέσεις και οι συγκρούσεις «χριστιανών και μουσουλμάνων» στην Κρήτη (προφανής η έμμεση παραπομπή στην αντίστοιχη «θρησκευτική σύγκρουση» κατά την ισπανική Ρεκονκίστα, 711-1492), ο ελληνο-τουρκικός πόλεμος του 1897 (υπονοείται και πάλι η συσχέτιση της ελληνικής ήττας εκείνου του «επεισοδίου», με την ισπανική ήττα του 1898 από τις ΗΠΑ) είναι μερικά από τα σημεία που θα κινήσουν το ενδιαφέρον του φιλίστορα.

Η ίδια συγγραφέας έχει συμμετάσχει, μετά του Μάκη Μορφακίδη,και σε ένα άλλο ενδιαφέρον βιβλίο της σειράς, που είναι το, Agramonte, Francisco,GreciaantelaI Guerra Mundial / H Ελλάδα έναντι του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Εισαγωγή, έκδοση κειμένου, σχόλια: Matilde Morcillo Rosillo, Μόσχος Μορφακίδης. Τraducción: Antonio López Valverde, Βαλεντίνα Κωνσταντινίδου, 2010. Λίγα λόγια γι’ αυτό έχουν ως εξής…Ο Ισπανός διπλωμάτης Francisco Agramonte (1880- 1966) υπηρέτησε στην ισπανική Πρεσβεία της Αθήνας το 1910-1911 και το 1920. Κατά την παραμονή του στην Ελλάδα, ενημερώθηκε για τον εθνικό διχασμό των Ελλήνων και για την ρήξη Βενιζέλου και Γεωργίου Α΄ και το 1920 συνέταξε ένα ενημερωτικό κείμενο που παρέδωσε στον υπουργό του Κράτους, EmiliodePalacios, το οποίο, σύμφωνα με τον ίδιο, έχει παιδαγωγικό χαρακτήρα με απώτερο σκοπό να φανεί χρήσιμο στον Iσπανό βασιλιά Αλφόνσο ΙΓ΄ και σε ορισμένους από τους πολιτικούς του. Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον το γεγονός ότι ο συγγραφέας διακατέχεται από έντονα φιλοβασιλικά και αντιβενιζελικά συναισθήματα.

Μια συνοπτική (εύφημος) μνεία και στα υπόλοιπα βιβλία της σειράς ακολουθεί συνοπτικά (και δικαιωματικά)…

-Iskander Nestor, Relato sobre la toma de Constantinopla. Estudio preliminar, traducción y notas de Matilde Casas Olea, 2003. Πρόκειται για δίγλωσση έκδοση του χρονικού του Νέστορα Ισκάντερ για την άλωση της Κωνσταντινούπολης. Γράφτηκε προς τα τέλη του 15^ου και αρχές του 16^ου αι. Ο συγγραφέας ισχυρίζεται πως είναι Ρώσος που αιχμαλωτίστηκε νεότατος από τους Τούρκους και αναγκάστηκε να ασπαστεί το Ισλάμ, αν και παρέμεινε Ρώσος στην ψυχή και στο φρόνημα. Όμως το ύφος και η γλώσσα που χρησιμοποιεί δείχνουν πως πρόκειται για λόγιο,πιθανότατα μοναχό, που έγραψε το κείμενο βασιζόμενος σε βυζαντινές και σλαβικές πηγές.

- Morales Osorio, Susana, La mirada de Occidente. Bizancio en la Literatura Medieval Española. Siglos XII-XV. 2009. Πώς έβλεπαν το Βυζαντίου, και την Ανατολική Μεσόγειο γενικότερα, στην Ιβηρική Χερσόνησο; Το βιβλίο απαντά με βάση τα μεσαιωνικά κείμενα περιηγητών, γεωγράφων, χρονογράφων κ.ά. Η συγγραφέας ταξινομεί τα κείμενα αυτά σε τρεις θεματικές ενότητες που ανταποκρίνονται στο θρήσκευμα των συγγραφέων των κειμένων: α) Χριστιανών, που είναι οι περισσότεροι, β) Μουσουλμάνων και γ) Εβραίων.Τα παρουσιάζει δίνοντας εκτενείς πληροφορίες για τους ίδιους, περιγράφοντας και αξιολογώντας τα κείμενα. Παράλληλα, ενημερώνει για τα σωζόμενα χειρόγραφα και για την σχετική βιβλιογραφία.

- Álvarez Pedrosa, Juan Antonio, Las respuestas del Papa Nicolás a las consultas de los Búlgaros. 2009.Πρόκειται για το ονομαστό κείμενο τοy 866, που έστειλε στον βούλγαρο ηγεμόνα Βόρις ο πάπας Νικόλαος Α΄ (857-867), με αντιπροσωπεία από Λατίνους ιεραποστόλους και με στόχο τον εκχριστιανισμό των Βουλγάρων και την ενσωμάτωσή τους στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Το κείμενο είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον διότι περιγράφει τις διαφορές μεταξύ του λατινικού και του ελληνοχριστιανικού λατρευτικού τυπικού.

- Osorio Μª J. (ed.), La presencia del mundo griego en los fondos bibliográficos de España. Perspectivas de investigación. 2011. Τα αρχεία της Ισπανίας φυλάσσουν πλούσιο αρχειακό υλικό που αναφέρεται στην παρουσία των Ελλήνων στην Ιβηρική Χερσόνησο και στις ισπανικές κτήσεις της Αμερικής. Το βιβλίο αποτελεί συλλογικό τόμο και περιλαμβάνει τις ανακοινώσεις παρουσιάστηκαν στο συμπόσιο προς τιμήν του καθηγητή Ιωάννη Χασιώτη, (Γρανάδα, 2008). Ο έγκριτος ιστορικός, ομότιμος καθηγητής σήμερα του ΑΠΘ, Ι. Χασιώτης, υπήρξε πρωτοπόρος στην έρευνα των ισπανικών πηγών για τις ελληνο-ισπανικές σχέσεις κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Στο τόμο συμπεριλαμβάνονται μελετητές που παρουσιάζουν τις έρευνές τους από τα διάφορα αρχεία, αλλά και διευθυντές αρχείων, που δίνουν μια εικόνα των υπηρεσιών που διευθύνουν(εκτός των ελληνικών αρχείων, βρίσκουμε και τα,Εθνικό Ιστορικό Αρχείο της Μαδρίτης, Αρχείο της Simanca, Γενικό Αρχείο των Ινδιών της Σεβίλλης, Αρχείο της Chancillería της Γρανάδας, Αρχείο του Στέμματος της Αραγωνίας και Αρχείο του Βασιλείου της Μαγιόρκα, αλλά καιιδιωτικά αρχεία όπως, του PedrodeCastro, Αρχιεπισκόπου Γρανάδας.

Και Τρικούπης για το τέλος και σε τέσσερις τόμους μάλιστα…

- Trikupis, Spiridon, Historia de la Insurrección Griega. TraduccióndeM. Acosta  Esteban, Granada, 2014, 4 vols. Ισπανική μετάφραση του γνωστού τετράτομου έργου του Σπυρίδωνος Τρικούπη, Ιστορία της ελληνικής επαναστάσεως, που πρωτοεκδόθηκε στο Λονδίνο μεταξύ του 1853 και 1857. Όπως μπορεί να αντιληφθεί κανείς, πρόκειται γιαμια εξαιρετικά σημαντική συμβολή στην ισπανόφωνη βιβλιογραφία. Ως γνωστόν,αυτή του Τρικούπη είναι μία από τις λίγες (τρεις) γενικές ιστορίες της επανάστασης του 1821 που γράφτηκαν από αυτόπτη μάρτυρα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, από τον πρωταγωνιστή των γεγονότων, και συνεπώς αποτελούν πρωτογενή πηγή. Η μετάφραση συνοδεύεται από εισαγωγικό κείμενο του μεταφραστή.

Εκτός του Μορφακίδη, η επιτροπή της σειράς απαρτίζεται από τους καθηγητές Encarnación Motos Guirrao, Jose Osorio Pérez, Matilde Casas Olea, José Soto Chica. Η γραμματειακή υποστήριξη είναι υπό την ευθύνη της ερευνήτριας Γιούλης Παπανικολάου.

Ο Δημήτρης Φιλιππής είναι επίκουρος καθηγητής στο Προπτυχιακό Πρόγραμμα Ισπανικής Γλώσσας και Πολιτισμού, στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (ΕΑΠ).